Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Dębieniec
zdjęcie G. Paczkowski 2010

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Dębieniec
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Andrzej KwasikMarek Kujawa

Dębieniec

Dambnitz

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:grudziądzki
Gmina:Radzyń Chełmiński
Rodzaj obiektu:Pałac

Stan obecny

Własność prywatna.
PPU-H Dęb - Rol spółka z o.o.
Dębieniec, 87-220 Radzyń Chełmiński

Historia

Pałac z 2. poł. XIX / pocz. XX w.
Dębieniec (dawny Dębiniec) to wieś leżąca 13 km na płd. od centrum Grudziądza, jedyna miejscowość o takiej nazwie w Polsce. Jej pierwszym znanym właścicielem był niejaki Syro z Chełmna. Z kolei pierwsza wzmianka o D. pochodzi z 1222 r., kiedy to książę Konrad Mazowiecki nadał tę wieś biskupowi Christianowi. Krótko później przeszła w ręce rycerzy Zakonu N.M.P., czyli Krzyżaków. Właściciele folwarku zobowiązani byli pełnić służbę rycerską konno i ze zbroją (Plattendienst). Wieś miała w czasach krzyżackich 42 włóki obszaru. Z tąż wsią wiązana jest także postać Caspara von Dambnitz, posiadacza majątku koło Rautenberga, obecnej wsi Usłowoje w Okręgu Kaliningradzkim.
Pod koniec XVI w. posiadaczem D. był Daniel Plemięcki, który w 1598 r. dał w zastaw wieś - wraz z dobrami "Turznice, Wronie i Daszkowo" - ojcom jezuitom w Brunsberdze (Braniewie). W 1640 r. właścicielem był Mikołaj Wejher, który odnowił kościół w Radzyniu Chełmińskim. W czasach wojennej zawieruchy, związanej ze szwedzkim "potopem", wieś przeszła w ręce rodu Trzcińskich h. Dołęga. Była ona wówczas całkowicie zniszczona, pomimo tego Szwedzi domagali się wysokiej kontrybucji, grożąc spalenie wsi. Na daninę tę ówczesny dziedzic - Adam von Candem Trzciński - musiał zaciągnąć dług w wys. 1300 złp.
W XVIII w. wyraźnie zarysował się podział na wieś i osobno leżący folwark. We wsi "pańskiej" było 31 włók roli, 25 mórg łąki, 6 włók lasu, ogród, 3 stawy rybne, 16 domów mieszkalnych i karczma. Do wsi należały pustkowia o nazwach "Kobylanka" z 1 włóką ziemi i "Bogacz" z połową włóki. Dochód z roli szacowano wówczas na 737 talarów; o ziemi pisano, że jest "zimna i gliniasta".
W XIX w. Trzcińscy wybudowali we wsi kaplicę p.w. świętego Wawrzyńca, jednak nabożeństwa odprawiano tu dość rzadko. Odpusty urządzano zawsze po świętym Wawrzyńcu (10 sierpnia) i trwały 10 dni. Ok. 1860 r. wieś Dębiniec (wówczas Debenz) nabył Leon Rybiński, syn Wawrzyńca i Janiny Lniskiej, ur. dnia 29 czerwca w Sarnowie k. Chełmna. Był on ziemianinem, ale także działaczem politycznym, społecznym oraz publicystą. D. uczynił swą posiadłością rodową, tak więc odtąd "pisał się" z Dębińca. W 1839 r. ożenił się z Leokadią Kalkstein h. Kos (1829-1897), z którą mieli jedyną córkę Wiktorię (ur. w 1840 r.). Taż Wiktoria wyszła później za Działowskiego i miała z nim syna Romana (ur. w 1869 r.). Leon Rybiński umarł dnia 5 grudnia 1904 r. w Dębińcu, a pochowany został na cmentarzu parafialnym w Radzyniu Chełmińskim. Miał 87 lat.
Za czasów Rybińskiego majątek w D. stanowił tzw. "dobra rycerskie" o pow. 2047 mórg. Leon wybudował tu w latach 1862-1864 piękny dwór, według projektu Arnolda Hausa, a także nowoczesne zabudowania gospodarcze, m. innymi cegielnię. Podniósł kulturę rolną majątku, a w otoczeniu dworu założył obszerny park. W 1864 r. Rybiński wybudował też murowaną kaplicę "w dobrym guście", prawdopodobnie na miejscu starszej kapliczki z k. XVII w. W 1885 r. we wsi znajdowało się ogółem 31 budynków, w tym 14 domów mieszkalnych, w których mieszkało 13 ewangelików i 186 katolików. Na terenie folwarku znajdowały się 3 domy z 5 m-cami; posiadał on 265 mórg gruntu. Wieś należała do parafii w Radzyniu, tam też znajdował się urząd pocztowy; dzieci miejscowe uczęszczały do szkoły w Plemiętach. W 1896 r. wielkość majątku szacowano na 613 ha.
Cztery lata po śmierci Rybińskiego wdowa sprzedała majątek. Przeszedł on w ręce Bolesława Donimirskiego z Buchwałdu, h. Brochwicz, syna Edwarda (1844-1907) i Heleny Zofii Wolańskiej h. Przyjaciel (1851-1931). Ojciec zmarł w czasie podróży z Kudowy do Łysomic, dnia 30 lipca 1907 r., matka zaś dnia 13 kwietnia 1931 r. w Łysomicach.
Bolesław urodził się 17 lipca 1871 r. w Łysomicach; ochrzczony został w kościele parafialnym p.w. świętego Mikołaja Biskupa, w Papowie Toruńskim. Obecnie kościół ten jest nieczynny. W 1896 r. w Działowie, Bolesław zaślubił Zofię Działowską (von Salendorf) h. Prawdzic (1876-1945). Miał z nią pięcioro dzieci: Jerzego Mariana (1897-1939) ożenionego z Heleną Bojanowską h. Junosza (1898-1988), Jana (1898-1974) ożenionego z Haliną Brodnicką h. Łodzia (1902-1981), Marię zamężną za Enrico Volpato, Halinę (ur. 1901) zamężną za Władysława Leona Brodnickiego h. Łodzia (1896-1976) oraz Zofię (1904-1985), zamężną za Leona Mariana (III) Schedlin-Czarlińskiego h. własnego. Bolesław Donimirski w 1910 r. rozbudował dwór. Oprócz Dębieńca posiadał majętność Tylice. Zmarł dnia 3 stycznia 1931 r. i pochowany został w Papowie Toruńskim.
Warto tu wspomnieć o rodzeństwie Bolesława. Miał on braci: Edwarda - właściciela Gawłowic, a od 1918 r. Smuszewa w Wielkopolsce, ożenionego z Ewą Kozłowską; Jana - właściciela Łysomic i siostrę Marię, zamężną za Karola Świąckiego.
W 1923 r. dobra w Dębińcu liczyły 603 ha, w tym 542 ha ziemi uprawnej, 22 ha łąk i pastwisk, 15 ha lasów, 6 ha nieużytków (drogi, place, etc.) i 5 ha wód. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 15457 marek tzw. "czystego dochodu". Majątek posiadał własną cegielnię. W 1930 r. wieś stanowiła obszar dworski w pow. grudziądzkim i liczyła 283 m-ców. We wsi znajdujemy także sklep kolonialny J. Szadczyńskiego i rzeźnika S. Glamowskiego. Po wybuchu 2. wojny światowej Niemcy wyeksmitowali właścicieli. Podczas reformy administracyjnej III Rzeszy w 1943 r., kiedy to masowo zmieniano nazwy miejscowości, Dębiniec pozostał przy nazwie Debenz. Po wojnie dawne dobra Donimirskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie byłego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego w 1991 r. Właścicielem obiektu została AWRSP, która później sprzedała pałac z parkiem spółce z o.o. W budynku pałacu mieściło się m. innymi przedszkole.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka genealogia Minakowskiego, "Sejm Wielki", Marek Jerzy Minakowski;
Książka Adresowa Gosp. Rolnych Ponad 50 ha Województwa Pomorskiego, Toruń 1923 (na egzemplarzu źródłowym znajduje się pieczęć/podpis Jana Sczanieckiego z Nawry);
Aldrajch "O Derdzińskich z Ziemi Chełmińskiej i o herbie Dębieniec";
Strona internetowa "Błędowo", link: http://www.naszebledowo.pl/nasi-sąsiedzi/debieniec
- ze strony pochodzi pocztówka / zdjęcie Michała Kosowicza
Księga Adresowa Polski..., 1930
Geoportal;
Mapster:
5193 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2679_Rehden_1940_300dpi_AMPG.jpg
11822044 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2679_Rehden_VIII.1944_uniberk_C057611799.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi SW-NE, fasadą skierowany na SE (płd.-wschód), parterowo-piętrowy, podpiwniczony, nakryty dachami dwuspadowymi o łagodnym nachyleniu, krytymi papą. Główne wejście umieszczone centralnie, osłonięte portykiem filarowym, dźwigającym taras. Po bokach portyku, na całej szerokości parterowego korpusu rozciąga się ganek wsparty na kolumnach. Od str. północnej nowsze skrzydło, dobudowane w 1910 r. W fasadzie umieszczono po bokach półokrągłe, alkierzowe przybudówki. We wnętrzu sień na osi, z zachowanymi, wspartymi na filarach kasetonowymi stropami, zdobionymi stiukowymi rozetami.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego w znacznej mierze jest zachowany. Niewielkie zmiany nastąpiły w obrębie podwórza gospodarczego i w układzie współczesnej zabudowy na peryferiach parku. Całość zachowana w granicach sprzed 1945 r.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 6,8 ha. Pomiaru dokonaliśmy wg granic parku od płd., zach. i północy, natomiast od str. wschodniej po linii nieistniejących zabudowań pomiędzy pałacem a dużym stawem w cz. wschodniej. Obecnie za park można też błędnie uznać rozległe nieużytki we wschodniej części założenia, jednak "ścisłym" parkiem ozdobnym był do 1945 r. tylko teren w otoczeniu pałacu, o pow. około 5 ha. Nie wliczamy do tego pow. samego pałacu i okrągłego podjazdu od str. płd.-wschodniej. Teraz rosną tam drzewa, jednak są to późniejsze nasadzenia albo samosiewy. Północną część parku stanowiły sady owocowe. Ta część miała 1,18 ha i można ją jeszcze wyodrębnić na podst. mapy sat.
Zapewne za oficjalną pow. parku uznaje się, wyznaczoną dość chaotycznie działkę ewid. nr ...6/6, o pow. ok. 5,6 ha. W płd. części parku wydzielono z niej niewielką działkę nr ...6/7, na której znajduje się kaplica na półwyspie stawu.

Inne

Kaplica z 1864 r.
Pozostałości ogrodzenia
Zabudowania folwarczne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Gregorr Mieszkaniec3 lata i 2 miesiące temu
Pałac niegdyś był naprawdę piękny ...
Zachwycał oko. Wnętrze salonów olbrzymie i piękne... korytarze przepiękne. Nawet korytarz piwniczny przez
całą długość pałacu- w tamtych latach żyli ludzie, którzy opowiadali historię o tym pałacu, kochałem te wszystkie stare opowieści... Mieszkałem w Dębieńcu w latach 70/80. Chodziłem do Przedszkola, które mieściło się właśnie w tym Pałacu... Pani Lewandowska uczyła nas dobrego zachowania i tego co najpiękniejsze w życiu... dużo dziecięcych zabaw.
Wiem, niektórzy mogą się z tym nie zgadzać ,ale ja pamiętam to wszystko jakby było to nie tak dawno ...
Zawsze będę uważał, że to najpiękniejsze lata mojego życia ...
Park , szkółka (tak nazywaliśmy miejsce za Pałacem)- mieszkańcy wiedzą oco chodzi ... Każda ścieżka w parku, pięknie usytuowane, wszystko tak jak było jeszcze dawniej ...
Szkoła ... następne piękne lata dzieciństwa.
Wieś naprawdę piękna ... kocham do tej pory Dębieniec- dla mnie to taka mała stolica z moich snów ...
Pamiętam że dookoła wsi są bunkry z czasów II wojny światowej...
Słuchałem dużo opowieści o czasie ll wojny w tym rejonie - najstarsi mieszkańcy tej wsi wiedzieli dużo, trzeba było tylko słuchać, ja to bardzo lubiłem ...
W tym rejonie można znaleźć dużo zabytkowych przedmiotów z czasów rycerskich ... tak, wiem o czym piszę ... Ja sam znalazłem dość dużo armatnich kul różnych rozmiarów ,mnóstwo srebrnych monet - dukaty,talary... miecze rycerskie ,sztylety ... to wszystko na okolicznych polach ...
To jest wieś pełna różnych skarbów nie tylko kapliczka,pałac i szkoła.
Dziś nie wiem gdzie to wszystko jest, to było tak dawno ...
Gdy wyprowadzaliśmy się z tej wsi, wszystko tam pozostało, gdzie ...? Nie pamiętam ...
Szkoda że pałac poszedł w prywatne ręce , w ręce spółki ...
Myślę że nie będzie tam tak pięknie jak było kiedyś , oj nie będzie ...





Tadeusz Hieronim ( tedesse ) Rzepka3 lata i 2 miesiące temu
Do Gregorr Mieszkaniec nie zachowały się żadne fotografie z tego okresu?
Niestety Tadeusz ... Wszystko jest tylko w głowie .
W tamtym czasie nie było mowy o zdjęciach- byliśmy dziećmi.
Nikt z nas nie myślał że za kilkadziesiąt lat byłoby cudownie popatrzeć na nie ...

Oczywiście że są inne fotografie gdzieś, kiedyś robione przez rodzinę, ale to tylko rodzinne ...
Bardzo chciałbym w przyszłości powrócić w moje dziecinne, rodzinne strony tak na dłużej .
Wracam do tej ws,ale tylko na jednodniowe odwiedziny, do rodziny ktora tam mieszka do tej pory ...
Chciałbym też by w przyszłości o tej wsi dowiedziało się bardzo duże grono ludzi z Polski, ale i nie tylko ...
Postaram się by "Ktoś " opisał historię tej wsi w profesjonalny sposób ...
Poproszę o to człowieka, który jest specjalistą w tej dziedzinie ...
Jest odkrywcą...
Dla mnie osobiście to najlepszy człowiek by to zrobić ...
Ten człowiek to Olaf Popkiewicz .
Marek Kujawa3 lata temu
Myślę, że nie będzie Pan musiał fatygować p. Popkiewicza. Opis jest gotowy. Ew. opinie i uzupełnienia proszę zamieścić w komentarzu.