Czołowo

Stan obecny

Ruiny. Prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Dwór z końca XIX w.
Czołowo to wieś leżąca 4 km na płd.-zachód od Radziejowa. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1488 r., gdy wymieniana była jako własność królewska. Wieś miała wielu właścicieli, m. innymi Gąsiorowskich w XVII w. W 1685 r. Marianna z Wierzbowskich, wdowa po Andrzeju Gąsiorowskim protestowała przeciwko pasierbowi, Maciejowi Gąsiorowskiemu - staroście radziejowskiemu, o zagarnięcie wsi Czołowo, Pruchnowo, Rokitki i kilku domów w mieście Radziejowie, do których miała prawa majątkowe. Na początku XVIII w. były to dobra należące do Kosińskich h. Rawicz. W 1725 r. Wojciech Kosiński sprzedał Czołowo Karolowi Zygmuntowi Kalkrajterowi. W 1775 r. majątek wraz z Rokitkami i Pruchnowem otrzymał w wieczyste posiadanie Antoni Biesiekierski, kasztelan kowalski, poseł na walny sejm warszawski z woj. inowrocławskiego. Po przejęciu dóbr przez Prusaków, ci wypłacali Biesiekierskiemu tzw. „kompetencję”, czyli coś w rodzaju zadośćuczynienia. W tamtym okresie do Biesiekierskich należały już także Płowce.
W wyniku II rozbioru Polski miejscowość została włączona w skład państwa pruskiego, a po Kongresie Wiedeńskim znalazła się w granicach Królestwa Polskiego, w gminie Piotrków w powiecie nieszawskim i parafii Radziejów. Granica zaborów przebiegała m. innymi przez Czołowo. Nadgraniczna wieś była miejscem przemytu przez granicę towarów i ludzi, co przynosiło jej mieszkańcom spore zyski. W 1827 r. oprócz folwarku wieś liczyła 14 domów, w których mieszkało 116 osób. Wśród majoratów, jakimi obdzielano osoby zasłużone dla władz carskich, znalazł się także folwark w Czołowie. Majątek otrzymał generał-adiutant, baron Paweł Korff. W 1881 r. jego majątek liczył 667 mórg nowopolskich. We wsi były też gospodarstwa chłopskie.
W Czołowie urodził się w 1848 r. Józef Głowacki, syn Walentego, poseł do II Dumy w Petersburgu. W latach 20. XX w. we wsi powstała komunalna ferma rolna. W okresie do wybuchu 2. wojny światowej, Czołowo leżało w obrębie gminy wiejskiej Radziejów, w powiecie nieszawskim i w województwie warszawskim.
W 1930 r. jako właścicielka ziemska wymieniana była Franciszka Bykowska, która posiadała tu gospodarstwo o areale 51 ha. Po 1945 r. dawne zabudowania dworskie uległy zniszczeniu i zostały rozebrane, a dwór przeznaczono prawdopodobnie na mieszkania. Do dzisiejszych czasów zachowały się jedynie jego ruiny.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Był to niewielki murowany dworek, wzniesiony na planie prostokąta, z cegły na ceglanej podmurówce. Pięcioosiowy, prawdopodobnie parterowy z dwuspadowym dachem, z wąskim ryzalitem poprzedzonym schodami. Niestety w źródłach brak dostępnych opisów i fotografii.

Park

Brak typowego założenia parkowego. Na podstawie zdjęć satelitarnych możemy się jedynie domyślać jego dawnej wielkości. Pozostały tu relikty dawnego drzewostanu w postaci nielicznych pojedynczych drzew. Na północ od dworu znajduje się staw, być może leżący niegdyś w obrębie założenia.

Inne

Zabudowania gospodarcze.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011