Czarne

Stan obecny

Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Czarnem.

Historia

Dwór z 3. ćw. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1379 r., kiedy to została włączona do parafii we Wierzbicku. Wcześniej ziemie te należały do biskupstwa płockiego. W XV i XVI w. wieś stanowiła gniazdo rodowe Czyrskich, które to nazwisko z czasem przyjęło formę Czerskich. Ci pieczętowali się herbem Ogończyk. Wśród kolejnych właścicieli wymieniani są: dzierżawca Kalinowski, Józef Leon Rutkowski, Michał Cissowski herbu Sas oraz Pląskowscy herbu Oksza (Topór). Na pocz. XIX w. dziedzicem był Antoni Pląskowski, syn Michała, który w 1793 r. ufundował we wsi drewniany kościół. W 1815 r. od Antoniego majątek odkupił jego brat Kajetan Cyprian (1781-1872). Był on żołnierzem polskim w okresie Księstwa Warszawskiego; dosłużył się stopnia pułkownika. Później osiadł i gospodarował w swoich majątkach Czarne i Bałdowo; był też prezesem Towarzystwa Kredytowego guberni płockiej. Ożenił się z Józefą Trembecką, z którą miał 5 dzieci: Ignacego, Romualda, Annę, Felicjana i Pelagię. Majątek w 1847 r. przejął najstarszy syn Ignacy, Kajetan zaś pozostawił sobie folwark Józefowo. Ok. 1850 r. Ignacy ożenił się z Antoniną hr. Zboińską z Ossówki h. Ogończyk, z którą miał syna Karola Teodora. Ten po dojściu do lat ożenił się z Marią Aleksją Szamowską h. Prus. Ślub miał miejsce w Tumie, w słynnej romańskiej kolegiacie, dnia 15 sierpnia 1881 r.
W 2. poł. XIX w. w skład majętności Czarne wchodziły: 29 osadników we wsi z 28 morgami gruntów, Józefowo z 13 os. i 54 m.; Bałdowo z 10 os. i 15 m. oraz Rumunki (Płąskowice) z 40 os. i 1053 m. Ponadto wieś stanowiła gminę w powiecie lipnowskim oraz siedzibę parafii w dekanacie lipnowskim. Była tu szkoła elementarna, sąd gminny i karczma. Gmina liczyła prawie 5 tys. mieszkańców i miała ponad 17 tys. mórg, w tym ponad 10 tys. mórg ziemi dworskiej. Główna część ziem folwarku, w.wym. Rumunki położone były nad jeziorem Czarne. W ogólnej powierzchni 1101 mórg aż 947 m. stanowiła ziemia uprawna. Były tam 43 domy z 335 m-cami. Jak sugeruje XIX-wieczna nazwa należały one do Pląskowskich, dla których w 3 ćw. tegoż stulecia wzniesiony został obecny dwór. Sama wieś Czarne posiadała zaledwie 34 morgi. Ok. 1885 r. znajdowało się tutaj 12 domów i 160 m-ców, a w Bałdowie 5 domów i 61 m-ców. Pod koniec XIX w. wybudowano młyny, browar i gorzelnię należące do majątku. W okresie międzywojennym właścicielem 1158 ha w Bałdowie i Wielgiem był Stanisław Wilski h. Półkozic (1874-1942). Prawdopodobnie w tamtym okresie dwór w Czarnem nie stanowił już ośrodka zarządu dóbr. Nie było tu też typowego folwarku. Nie wiemy, czy w dworku w Czarnem mieszkali jeszcze potomkowie Pląskowskich? W każdym razie dziedzic Wilski ożenił się z Ireną Olszakowską, z którą miał 4 dzieci: Andrzeja (1908-1997), Jerzego, Krystynę i Teresę. Po wybuchu 2. wojny światowej właścicieli wyrzucono, a majątkiem Czarne wraz z jeziorem zarządzał niemiecki zarządca. W 1945 r. majątek przejął Skarb Państwa Polskiego. Budynek dworu przeznaczony został na cele oświatowe.

Źródła:
Strona internetowa gminy Wielgie
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902
Księga Adresowa Polski 1930
Geoportal
Wikipedia
Wielka Genealogia Minakowskiego
Prawa zastrzeżone.

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek parterowo-piętrowy, wzniesiony na nierównomiernym planie. Starsza część posiada wejście usytuowane w osi wejścia stojącego 110 m na płd. kościoła. Od wschodu parterowa przybudówka, a w płd.-zachodnim narożniku trójkondygnacyjna, cylindryczna wieża z żeliwnym balkonem. W narożu tworzonym przez obie części budynku, od str. wschodniej znajduje się taras. Od północy dobudowane współczesne budynki zajmowane przez szkołę.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 0,8 ha. Niegdyś 3 ha z dworem usytuowanym pośrodku. Obecnie północna część zamieniona na boisko. Wcześniej znajdował się tam jeden z parkowych stawów. Zachodnią granicę parku stanowi strumień, tzw. "Czarna Struga", ob. rzeczka Chełmiczka.

Inne

Dom drewn., 1923 r.
Kościół, drewn., 1793 r., p.w. Michała Archanioła

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011