Chomiąża Szlachecka

Stan obecny

Herbarium Hotel & SPA
Własność prywatna.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Chomiąża Szlachecka to wieś położona w niezwykle malowniczej okolicy, nad Jeziorem Chomiąskim. Widok wsi i kościoła górującego nad lasami i wzgórzami, może kojarzyć się z Bieszczadami, choć deniwelacja terenu sięga tu "zaledwie" 30-40 m. Wieś leży w odległości 16 km na południowy-wschód od Żnina. Pierwsze wzmianki o niej pojawiają się już w XII w., kiedy to należała do biskupów gnieźnieńskich, a później do klasztoru w Trzemesznie. W XIII i XIV w. Chomiąża była w posiadaniu rodu Nałęczów, w tym Mikołaja z Wenecji, syna Chwała, który wybudował i uposażył tutejszy kościół. Parafię utworzył w 1357 r. arcybiskup Jarosław. Otrzymała ona dziesięciny z dóbr kasztelana Mikołaja Nałęcza, a także 2 łany ziemi, dom parafialny, 4 ogrodników i jezioro Sowiniec (Żółwiniec). W czasie wojny Nałęczów z Grzymalitami, ci w 1383 r. najechali i spustoszyli te ziemie.
Właściciele wsi z czasem (XV w.) zaczęli nazywać się Chomiąskimi. Później przewijały się tu nazwiska Konarskich, Paruszewskich i od początku XIX w. Sulerzyskich. W 1831 r. Józef Sulerzyski wystawił w miejscu starego obecny, neogotycki kościół murowany. Pod jego prezbiterium pochowana została Julianna Sulerzyska, wraz z bliźniakami zmarłymi podczas porodu. Kolejną dziedziczką była Maria Sulerzyska, fundatorka organów w kościele w 1863 r., za czasów której wzniesiony został obecny dwór. W 1876 r. majątek o wielkości ponad 4000 mórg nabył od Juliana Sulerzyskiego, niejaki Lewandowski z Łubowa.
W 1885 r. wieś stanowiła dominium w powiecie szubińskim, a jego powierzchnia liczyła 5592 morgi. W skład domeny wchodziły: folwark Grzmiąca oraz wsie Gąsawka i Tuczynek. Na terenie okręgu było 19 domów, zamieszkałych przez 309 osób, w tym 288 katolików i 21 ewangelików; 188 analfabetów. W 1886 r. Lewandowski wystawił majątek na subhastę, gdzie został kupiony przez bank szczeciński. Ciekawa informacja z tego okresu mówi o hipotece w wysokości 400 tysięcy marek, którą bank trzymał na majątku.
Dalszym właścicielem Chomiąży został Jan Ubysz (1846-1896), ożeniony z Leokadią z Łyskowskich (1848-1890). Ich córka Maria w 1885 r. wyszła za Bartkowskiego z Nowego Miasta, a majątek odziedziczył syn Leon. Następnie (po 1900 r.) kupił Chomiążę baron Tadeusz Lechweld, który w 1910 r. ufundował nowe wyposażenie dla kościoła: trzy neogotyckie ołtarze, konfesjonał i chrzcielnicę. Kolejnymi właścicielami tych dóbr byli Mirowscy. W 1926 r. majątek liczył 285 ha i znajdował się w posiadaniu sukcesorów Mirowskich, a jego dzierżawcą był S. Madaliński. Należy tu dodać, że w grobowcu rodowym obok kościoła pochowani zostali Jarmułt-Mliccy h. Dołęga – właściciele ziemscy z pobliskiego Obudna. W 1927 r. właśnie staraniem Mlickich, proboszcza ks. Kowalczyka i gospodarza z Chomiąży – Kledzika, wybudowano w Chomiąży nową plebanię. W tym samym roku, kolejnym właścicielem majątku został Jan Brzykcy.
W 1930 r. wieś liczyła 450 m-ców, był tu młyn Ignacego Grodowskiego i młyn motorowy A. Schmidta, a także karczma należąca do R. Solińskiej. Dzierżawcą 250-hektarowego majątku był Jan Ciesielski. W 1931 r. dobra zostały wystawione na przymusowy przetarg. Jako ich właściciel w księdze gruntowej nadal figurował Jan Brzykcy, a wartość nieruchomości jako podstawa podatku gruntowego wynosiła 53,8 talarów (?). W latach 1939-1945 Chomiąża Szlachecka znajdowała się pod zarządem niemieckim i nosiła nazwę Komsdorf. W 1940 r. hitlerowcy aresztowali proboszcza, Bernarda Pawlickiego, który zmarł w obozie w 1943 r. Na plebanii utworzono posterunek niemieckiej Policji. Po zakończeniu 2. wojny światowej majątek przeszedł na własność Skarbu Państwa Polskiego. Przez lata dwór popadał w ruinę, aż do nabycia przez prywatnego właściciela. W latach 2011-2014 dokonano przebudowy i rewitalizacji zespołu dworsko-parkowego, przystosowując go do pełnienia funkcji rekreacyjno - hotelowych. Początkowo otwarcie obiektu planowano na 2013 r., jednakże ostatecznie został oddany do użytku latem 2014 r.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Badania terenowe w latach 2009-2014
Mapster:
5412 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
plik mapy: 3273_Kaisersfelde_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek późnoklasycystyczny, parterowy z mieszkalnym poddaszem. Środkową część budowli akcentuje ganek oraz facjatka zwieńczona trójkątnie. W trakcie przeprowadzonej rozbudowy do dworu dostawiono od wschodu i zachodu dwa oszklone pawilony. W jednym z nich znajduje się basen i jacuzzi, a w drugim restauracja. Na dachu nad basenem umieszczono duży taras widokowy. W piwnicach budynku znajdują się gabinety odnowy biologicznej i SPA. Oprócz tego od strony północnej wzniesiono nowy budynek hotelowy, usytuowany dłuższą osią poprzecznie do osi dworu, architektonicznie utrzymany w stylu całości. Połączony jest on ze starym dworem podziemnym łącznikiem.

Park

Park krajobrazowy z poł. XIX w. o pow. 4,6 ha. Malowniczo wkomponowany w istniejący krajobraz, założony na zboczu opadającym w stronę jeziora. Cenny starodrzew reprezentują typowe parkowe gatunki, możemy podziwiać tu m.in. dorodne okazy dębów, lip, oraz klonów. Zachowany jest dawny układ przestrzenny, parkowe aleje i polany. Wewnątrz znajdują się również trzy stawy, położone na różnych poziomach, przy których zbudowano efektowne kaskady wodne.

Inne

- Zabudowania gospodarcze, przystosowane do pełnienia nowych funkcji.
- Kościół klasycystyczno-neogotycki p.w. św. Jana Chrzciciela z 1831 r.
- Plebania klasycystyczna z połowy XIX w.
- Groby właścicieli majątku na miejscowym cmentarzu, grobowiec Mlickich z Obudna.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011