Skatalogowanych zabytków: 11428
Zarejestruj się
Miniatura Choceń
Zdjęcie Dariusz Łukaszewski 2011
Miniatura ChoceńMiniatura ChoceńMiniatura Choceń

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Czesław BaranowskiMarek KujawaJoanna Kwoka

Choceń

Chozen

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:włocławski
Gmina:Choceń
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, XVIII/XIX, XX w., nr rej.: A/717/1-4 z 22.07.1994

Stan obecny

Stan własności nieznany.
Prawdopodobnie prywatny.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Choceń to wieś leżąca 9 km na zachód od Kowala, niegdyś "od Włocławka odległa 2 i pół mili, od miasta Kowala 10 wiorst". XIX-wieczny opis wsi zawarty w "Słowniku Geograficznym..." informuje także, że na płn. od wsi były Śmiłowice, na płd. - Janów, wschód - Ząbin i Bodzanów, a na zachód - Bożymów i Jarantowice. Wieś, a konkretnie grodzisko średniowieczne z zamkiem - istniała już w XIV w., gdy wybudowano tu drewniany kościół, pod wezwaniem świętego Idziego i Marcina. W XV w. właścicielami Ch. byli Lubrańscy, a w latach 1560-82 Mikołaj Sokołowski h. Pomian. W tamtych czasach kościół zaczął chylić się ku upadkowi. Dopiero w 1630 r. odnowił go ksiądz Jan Gołębowski "miejscowy administrator, a proboszcz parafii Środa", za pieniądze otrzymane od niejakiego Ząbińskiego (z Ząbina). W budowie dopomógł także Arnold Kryski, ofiarowując m. in. nowe drewno. Ta świątynia wytrzymała tylko do 1700 r. tak więc ówczesny właściciel - Ludwik Kretkowski - ponownie ją wyremontował. Później dobra przeszły w ręce Brzeskich, a w 1789 r. właścicielem był Tomasz Brzeski. Choceń w 1827 r. miał 22 domy i 212 mieszkańców.
W poł. XIX w. wieś należała do Blizińskich, którzy kupili majątek za 49575 srebrnych rubli. Wybudowali tu oni m. innymi fabrykę sera (w1876 r.), a wartość rocznej produkcji wynosiła 7 tys. rubli. Pod koniec XIX w. właścicielem Ch. został Fryderyk Lange. W skład dóbr o pow. 1197 mórg wchodził także folwark Janowo oraz wsie Choceń, Janowo i Zakrzewek. Na terenie folwarku Ch. znajdowało się 7 budowli murowanych i 2 drewniane; na folwarku Janowo: 3 murowane i 5 drewnianych. Na polach majątku zaprowadzony był płodozmian 13-polowy. W obrębie dóbr znajdowało się też jezioro zwane chocińskim albo borzymowskim, o pow. 56 mórg. We wsi Ch. było ponadto 54 osadników posiadających 199 mórg ziemi; w Janowie 12-tu z 12 morgami, a w Zakrzewku 14 siedzących na 96 morgach. Kościół spłonął pod koniec XIX w., a na pocz. XX w. został wybudowany nowy kościół (w obecnej lokalizacji), staraniem ks. Władysława Siemaszko. Mniej więcej w tym okresie dobra przeszły w ręce Aleksandra Higersbergera (1872-1945), który w 1913 r. rozpoczął na terenie folwarku budowę cukrowni "Udziałowa Ziemiańska Cukrownia", a później o nazwie "Cukrownia Choceń Spółka Akcyjna". Wszystkie roboty wykonywane były tylko przez polskie firmy rodzinne, na przykład "Leon Bojańczyk", Borman, Szwede i Spółka", etc... Równolegle z budową cukrowni powstała sieć kolejki wąskotorowej. Dziedzic posiadał także Janowo z 212 ha gruntów. Zakład powstał przy cmentarzu (od północy), na wschód od którego założono dużą osadę dla pracowników (Marysin). Zamieszkało tu ok. 70 rodzin, dzięki czemu ludność parafii zwiększyła się o ok. tysiąc. Cukrownię wybudowano według projektu Tadeusza Findelsena, z inicjatywy Ziemiańskiego Koła Czerniewickiego. W zarządzie znalazł się m. innymi wspomniany A. Higersberger. Dodać należy, że większość ziemian biorących udział w projekcie należała do Narodowej Demokracji. Propagowali oni popieranie polskiego przemysłu, na przykład poprzez hasła "przemysł krajowy - a więc nie żydowski", itd.
W latach 20. XX w. córka dziedzica - Maria H. przekazała grunta pod budowę siedmioklasowej szkoły w Choceniu. Obiekt został oddany do użytku 1 września 1929 r. i była to wówczas jedna z najnowocześniejszych szkół w kraju. Cukrownia upadła w 1933 r., w efekcie tzw. "wielkiego kryzysu" lat 30. XX w. Po likwidacji zakładu Higersberger sprzedał majątek. Resztówka z dworem prawdopodobnie stała się gospodarstwem prywatnym.
W okresie międzywojennym było tu kilka sklepów działających w ramach Spółdzielczego Stowarzyszenia "Orzeł", młyn mechaniczny (parowy), felczer J. Keczmer i apteka E. Ostaszewskiego, zaś rybołówstwem zajmował się M. Szczeciński. We wsi działał klub strzelecki, oddział PTG "Sokół", a także powstało koło Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W 1939 r. wieś przejęli Niemcy, którzy do Chocenia przenieśli siedzibę gminy (ze Śmiłowic). Wieś otrzymała nazwę Ehrburg, a w 1943 r. - na mocy zarządzenia o zmianie nazw miejscowości Kraju Warty z 18 maja 1943 r. - Ehrstätten. Po 2. wojnie światowej tereny dawnego majątku stały się elementem typowej wsi rolniczej.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, W-wa 1880-1902;
Księga Adresowa Polski..., Bydgoszcz, 1930;
VIMEO: https://vimeo.com/303878652;
Arkadiusz Ciechalski "Cukrownia w Choceniu";
Geoportal;
Mapster:
11833800 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: 3928_B_Ehrstaetten_(Marysin)_XI.1944_nn4x71p_BN_Sygn.ZZK_S-1_745_A.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny, wzniesiony pośrodku parku. Budynek parterowy z użytkowym poddaszem, podpiwniczony, fasadą skierowany na południe, nakryty dachem dwuspadowym, z trójkątnymi wystawkami w obu dłuższych elewacjach. Wejście poprzedzonym portykiem kolumnowym małego porządku, dźwigającym balkon na wys. 1. piętra.
Układ przestrzenny zespołu zniekształcony, głównie z powodu zmian w obrębie dawnego podwórza gospodarczego - w części płn.-wschodniej.

Park

Park krajobrazowy z końca XIX w. o pow. 3,96 ha. Park zachowany w dawnych granicach

Inne

Stróżówka z ok. 1900 r.
Ogrodzenie z 2. bramami

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.