Kuczwały

Stan obecny

Sklep.
Pozostały teren i budynki należą do lokalnej J.S.T.

Historia

Dwór z 2 poł. XIX w.
Kuczwały jest to stara wieś, będąca w XVI w. własnością szlachecką, gniazdem rodowym rodziny Kuczwalskich. W zapiskach wieś znajdujemy jako Kuczwalli, Kucwały oraz Konradswalde. W XV i XVI w. znajdowała się w rękach Konopackich, fundatorów kościoła w Grzywnie. W 1570 r. wieś podlegała parafii Gostkowo. W 1600 r. dziedzicami byli czterej bracia: Achacy, Jerzy, Fabian i Łukasz Konopacki, zaś w 1649 r. Adam Konopacki. Wśród właścicieli wzmiankowani byli także: Białobłocki, Borowski, Lipnicki i Turzyński. W XVII w. wieś podlegała już parafii w Kiełbasinie. Wśród właścicieli w tamtym czasie wymieniany jest Żuliński, a w 1789 r. Mlekicki. W XIX w. majątek nabył Karol Ignacy Kalstein z Pluskowęsów h. Kos (1790-1862), ożeniony z Antoniną Franciszką Szczaniecką z Łagowca h. Ostoja. To właśnie dla wzniesiono tu w 2 poł. XIX w. obecny dwór. W tym okresie właściciele unowocześnili majątek, a także wybudowali nowe zabudowania gospodarcze, m.in. owczarnię zarodową. Karol i Antonina mieli dziewięcioro dzieci, w tym syna Antoniego Bonawenturę (1839-1918). Ten w 1867 r. zaślubił w Starym Targu Antoninę hr. Sierakowską z Waplewa h. Ogończyk (1847-1940). Nie mieli potomstwa, dlatego majątek puszczony był w dzierżawę. W 1885 r. na Kuczwały składał się folwark i dobra, które już wówczas miały uprawnienia "dóbr rycerskich" - Rittergut. Liczyły 3050 mórg gruntów, 44 budynki i 16 domów, zamieszkałych przez 336 osób, w tym tylko 2 ewangelików. W tamtym czasie podawano, że Kuczwały leżą "ćwierć mili od traktu bitego toruńsko-chełmżyńskiego, na południowym brzegu jeziora chełmżyńskiego, 1 milę od Chełmży". Rozległe włości których oficjalną właścicielką pozostawała hrabina Antonina Kalkstein, w 1929 r. liczyły 776 ha i dostarczały 11921 marek dochodu katastralnego. Na ogólny areał składało się 747 ha ziemi uprawnej, 8 ha łąk i pastwisk, 4 ha lasu, 15 ha nieużytków oraz 2 ha wód. Dzierżawcą do wybuchu 2. wojny światowej był Zygmunt Mellin. Majątek oprócz upraw specjalizował się w hodowli konia szlachetnego półkrwi, posiadał owczarnię i oborę zarodową bydła czarno-białego rasy nizinnej. Po 2. wojnie światowej wszystko zabrał Skarb Państwa Polskiego. Na terenie folwarku działały prywatne firmy rolno-hodowlane, zaś dwór oddany został na cele użyteczności publicznej.
Źródła:
Józef Krzepela "Rody Ziem Pruskich", 1927;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929;
Analizy i pomiary: Mapster, Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem z użytkowym poddaszem. Wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na północ. Pięcioosiowy z trójosiowym nieznacznym ryzalitem, zwieńczonym trójkątną wystawką. Wejście do dworu poprzedzone było szerokimi schodami ujętymi murkami.
Na wschód od cz. rezydencjonalnej znajdują się pozostałości podwórza gospodarczego z częściowo zachowanymi budynkami. Układ przestrzenny XIX - wiecznego zespołu dworskiego został całkowicie zniekształcony.

Park

We wsi nie zachował się park dworski, który rozciągał się w kierunku północnym od dworu. Reprezentacyjna część parku zajmowała obecną działkę ew. nr 188 oraz nr 95/7 - łącznie obszar ok. 0,7 ha. Obecnie wznoszą się tutaj budynki (świetlica, remiza?) oraz boisko sportowe. Dalej na północ rozciągał się spory sad - obecne działki nr. 93/3, 93/5 oraz 93/6, który liczył 2 ha. Obecnie - łąki, staw i nieużytki. Teren na płd. od dworu (staw) wraz z budynkiem stanowi obecnie dz. ew. nr 041502_2.0014.95/8 o pow. 0,621 ha. Rosnące tu drzewa to nowsze nasadzenia lub samosiewy.
Geoportal, Mapster: http://www.amzpbig.com/maps/2877_Culmsee_1909.jpg

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011