Browina

Stan obecny

Dom Pomocy Społecznej.

Historia

Pałac z 2 poł. XIX w.
Wieś Browina była gniazdem rodowym Browińskich herbu Ślepowron. W 1467 r. jej właścicielem był niejaki Gołyński, chorąży ciechanowski. Po 1570 r. wśród właścicieli wymieniani są Browiński i Ostaszewski, w 1704 r. ponownie Browiński. Kolejnym właścicielem był Cielewski, następnie Kruszyński (1757 r.) i Browiński - poseł pow. toruńskiego. W 1797 r. właścicielem dóbr został Rosenberg - Gruszczyński. Obecny pałac wzniesiono w 1861 r. dla dziedzica Zęgwirtu - Guntemeyera. W takiej postaci przetrwał on do lat 60-tych XX w. W 1900 r. majątek Browina - Zęgwirt przekazany został bratankowi dziedzica tych dóbr Fryderykowi Klussmanowi, który rozbudował posiadłość Ponadto w latach 1901-1903 wybrukował drogę do Chełmży za sumę 6000 mk. Majątek Fryderyka Klussmana był okazały i zadbany. Oprócz dworu murowanego z cegły stał barak przeznaczony dla 15 robotników sezonowych, spichrz, jedna stodoła, kurnik, obora, stajnia, śrutownik, owczarnia, chlew, dom rządcy i administratora, a także małych rozmiarów gorzelnia i browar. Produkcja piwa wahała się tu w granicach kilkudziesięciu beczek i tyleż samo gorzałki rocznie. Przeznaczona była na użytek własny chłopów wsi a także przejezdnych podróżnych, którzy raczyli się tymi trunkami w karczmie usytuowanej tuż przy dawnej bramie. Do kompleksu dóbr należała również oranżeria rozmiarów 15 x 20 m. a także jatka czyli rzeźnia służąca jedynie potrzebom wsi. W małym zanikającym jeziorku wchodzącym w skład folwarku, łowili rybacy z okolic, oddając znaczną część połowu dla dworu. Był także sad na powierzchni ok. 1 ha, który znajdował się przy starym trakcie brąchnowsko-chełmżyńskim. W 1929 r. dobra liczyły 486 ha, w tym 359 ha ziem uprawnych, dostarczając 1742 marki czystego dochodu gruntowego. W 1945 r. folwark w Browinie wraz z pałacem stał się własnością Skarbu Państwa Polskiego, a w 1949 r. powstał tu Państwowy Dom Pomocy Społecznej w Browinie. Pałac zdewastowany w latach powojennych został odbudowany i oddany do użytku w listopadzie 1949 r. W latach 1957-1966 przeprowadzony został kapitalny remont domu, doprowadzono wodę, założono centralne ogrzewanie. W 1970 r. na obrysie \\\"pałacu\\\" nadbudowano dwa piętra, dobudowano klatki schodowe, tarasy, balkony i zamontowano windę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Strona internetowa: http://www.browina.home.pl/onas.php;
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929;
J. Krzepela \\\"Rody Ziem Pruskich\\\", 1927

Opis

Pierwotny dwór był budynkiem piętrowym, murowanym z cegły, nakryty dachem dwuspadowym ze stylowym poddaszem. Frontem był zwrócony w stronę podwórza. Na parterze obok sali jadalnej i ośmiu obszernych pokoi, mieściły się kuchnia, komórka, sień i jedna klatka schodowa. Natomiast na piętrze było osiem pokoi i dwie kuchnie. Budynek po przeprowadzonej przebudowie pozbawiony został cech stylowych.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego pomimo wielu zmian jest zachowany. Doszły nowe budynki, a stare zmieniły przeznaczenie. Zespół zachował się w swoich dawnych granicach.
Mapster: http://www.amzpbig.com/maps/2877_Culmsee_1909.jpg

Park

Park krajobrazowy z 2 poł. XIX w. o pow. około 3 ha z zachowanym starodrzewem. Pomimo niekorzystnych zmian park zachowany jest w swoich dawnych granicach. Niegdyś w jego płd. części znajdował się sad - obecnie nieużytki.

Inne

Obora
Czworaki

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011