Łabiszyn

Stan obecny

Łabiszyński Dom Kultury, Biblioteka.
W sąsiednim budynku znajdują się mieszkania prywatne.

Historia

Dwór z 1830 r.
Pod koniec XVIII w. gen. Franciszek Skórzewski stał się posiadaczem ogromnych dóbr w okolicach Łabiszyna. W obrębie tych majątków znajdowało się kilka tys. ha lasów i po wzniesieniu nowej siedziby przez Fryderyka Skórzewskiego - pałacu w Lubostroniu, na pocz. XIX w., powstała konieczność wybudowania domu dla zarządcy obszarów leśnych. Budowa rzeczonego "dworu" ukończona została ok. 1830 r. tuż obok miejsca, w którym wcześniej stał średniowieczny zamek, rozebrany przez Prusaków przed 1773 r. Datowanie budowy budynku nie jest potwierdzone przez żadne źródła, natomiast istnieje duże prawdopodobieństwo, że powstał dopiero w 1889 r., która to data znajdowała się na oryginalnej tabliczce znalezionej w tzw "oazie milczenia". Owa "oaza" nie ma zresztą ze Skórzewskimi nic wspólnego. Wyjaśnienie oraz nazwisko twórcy tej altanki na górce zamieścimy później w komentarzu. Opisywany budynek od początku swego istnienia służył jako mieszkanie dla leśniczych (nadleśniczych) i ich rodzin. Był tylko i wyłącznie mieszkaniem zarządców leśnych. Oczywiście bywali tu dziedzice - Skórzewscy - głównie w celach towarzyskich. W krótkim okresie, w czasie Powstania Wielkopolskiego w 1919 r. , budynek został udostępniony jako miejsce rekonwalescencji dla rannych powstańców.
Właściwy dwór (Herrenhof) wybudowano zaraz po rozebraniu zamku (ok. 1780 r.) po drugiej stronie odnogi Noteci, czyli we wschodniej części Łabiszyna. Dwór otoczono podwórzem i nowoczesnymi zabudowaniami gospodarczymi, a od zachodu, na łagodnym zboczu Noteci założono niewielki park w stylu angielskim. Do północnej ściany dworu dobudowano niewielką stajnię dla koni, zamienioną po 2. wojnie światowej na łaźnię miejską. Później ludzie wykupili tę część i przebudowali ją na mieszkania prywatne.
W 1903 r. nadleśniczym w kluczu dóbr łabiszyńskich, tzw. "Ordynacji Łabiszyn" został Franciszek Górski. Początkowo mieszkał on w swoim majątku / leśniczówce Kąpie. W okresie międzywojennym we właściwym dworze urzędował dyr. Radomski z Pudliszek. Włodarzem był w owym czasie pan Wiecha (miał on syna Romana). W budynku dworu oprócz mieszkań mieściły się biura urzędników - panów Raczyńskich. Pomieszczenia te sąsiadowały z biurami wójta gminy Łabiszyn, stąd też wzięła się późniejsza, zwyczajowa nazwa budynku - wójtostwo. Poza tym w majątku znajdowały się: stajnia dla koni wyjazdowych, chlewnie, magazyn zboża, obora krów pracowników, stodoły, pomieszczenie sieczkarni, myjnia konwi do mleka, kuchnia, pralnia, kurniki dla drobiu, kompostownia, warzywnik, sad, przystań przy Noteci do załadunku zboża i buraków oraz kierat do pompowania wody z Noteci. W 1930 r. dyrektorem został Górski, który w zw. z tym zamieszkał w budynku na wyspie. Jednak nawet ten fakt nie upoważnia do nazywania jego domu "dworem", aczkolwiek w okresie międzywojennym był tak nazywany przez ludność. W tym czasie we właściwym pałacu (dworze) po drugiej stronie Noteci mieściła się administracja Ordynacji Łabiszyn. Z zapisków Edmunda Gołaty wiemy, że Górski był dyrektorem nielubianym, oczekującym od poddanych czynienia honorów i służebności. Należy tu uściślić, jak wyglądała ówczesna struktura zarządzania majątkiem. Właścicielem dóbr był hrabia Zygmunt Skórzewski z matką - Marią z Radziwiłłów. Zygmunt mieszkał w Czerniejewie, zaś matka w Lubostroniu. Sprawami majątku bezpośrednio zajmowała się administracja pod kierownictwem Górskiego. Synem Franciszka był Michał Adam Górski, autor wspomnień które posłużyły jako jedno ze źródeł w opracowaniu niniejszego opisu. Oryginał "wspomnień" znajduje się w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu pod sygn. 2386. Od 1932 r. Michał Górski zarządzał majątkiem Golimowo. Franciszek Górski po wkroczeniu Niemców w 1939 r. pozostał w Łabiszynie, pełniąc swoje obowiązki administracyjne. W połowie października 1939 r. został aresztowany i wywieziony do obozu w Mauthausen w Styrii austriackiej. Zmarł 13 lipca 1941 r.
Po wojnie wszystkie budynki zagospodarowało państwo, przy czym straciły one swe pierwotne funkcje. Np ze stajni koni wyjazdowych zrobiono łaźnię miejską. Sam dwór (wójtostwo) przeznaczony został na mieszkania. Rozebrano część zabudowań, a z czasem także most prowadzący na wyspę. Tym sposobem jedyną drogą na wyspę pozostał most od strony zachodniej, gdyż rozebrano też mostek prowadzący do młyna (w kierunku północnym). Przez pewien okres na brzegu Noteci znajdowała się plaża, a miejsce to (pewnie z racji łaźni) nazywano "łazienkami".
Budynek na wyspie również zagospodarowało państwo, jednak nie wiemy, co znajdowało się w nim w okresie powojennym. Aktualnie mieści się tam GOK oraz biblioteka. Na północ od domu Górskiego zachowała się oficyna, która przed 2. wojną św. mieściła pomieszczenia kasy majątku, gdzie wypłacano pensje pracownikom oraz mieszkanie stangreta dyr. Górskiego. Obecnie są to mieszkania prywatne.

Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych. Większość wiadomości pochodzi z wywiadów z respondentami: panem Ryszardem Lewandowskim, panem Osińskim, p. Wacławem Ziółkowskim i p. Grzegorzem Dubielem.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór na wyspie: Budynek późnoklasycystyczny, wzniesiony na planie prostokąta. Parterowy, nakryty dwuspadowym dachem naczółkowym. W fasadzie poprzedzony trójosiową werandą. W płn. szczycie przybudówka z dodatkowym wejściem. Na zamieszczonej obok mapce budynek ten jeszcze nie istniał.

Właściwy dwór widnieje na mapach archiwalnych, oznaczony jest jako "Gut" i znajduje się ok. 200 metrów na wschód od domu dyr. Górskiego. Prowadził tu most z wyspy, po którym dyrektor udawał się "do pracy". Jest to budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dł. osi N-S, piętrowy i podpiwniczony, wejściem zwrócony na wschód. Posiada kwadratową wieżyczkę, która przed wojną była wyższa i posiadała wbudowany zegar. Budynek murowany jest z cegły i nieotynkowany. Zachowała się jego ciekawa elewacja z detalem architektonicznym. Na zdjęciu archiwalnym, w tyle za dworem widoczny jest stojący na wzgórzu kościół p.w. św. Mikołaja.

Park

Park na wyspie pochodzi z pocz. XIX w. Założony został prawdopodobnie już po wybudowaniu folwarku i dworu na drugim brzegu odnogi Noteci. Rośnie tu wiele okazów drzew o rozmiarach zbliżonych do pomnikowych, w tym lipy, dęby, graby, jesiony wyniosłe i wiele in.. Po rewitalizacji wykonanej przez Urząd Miasta park jest zadbany, posiada ścieżkę dydaktyczną i mostki. W jego centrum znajduje się miejsce nazwane "oazą milczenia", pochodzące (???) z 1889 r. Oczyszczono także staw i połączenia wodne wewnątrz parku, które podzieliły go na część północną - w stylu parku angielskiego i południową - dziką. Od niedawna znajduje się tu wypożyczalnia rowerów wodnych, umożliwiająca zwiedzenie (za darmo) urokliwych zakątków Noteci w Łabiszynie.

Właściwy park dworski znajdował się po drugiej stronie odnogi Noteci, obok wspomnianego folwarku, na łagodnym zboczu opadającym w stronę rzeki. Był to park w stylu angielskim, z alejkami i ławeczkami dla wypoczynku. Po wojnie przez pewien czas (w okresie istnienia łaźni) była tu plaża nad Notecią, później cały ten teren zamieniono na ogródki działkowe dla mieszkańców.

Inne

Na wyspie: Oficyna (dawna kasa majątku), relikty gotyckiego zamku
Na wsch. brzegu odnogi Noteci: Zabudowania gospodarcze, k. XVIII w. / XIX w., po przebudowie.
Reszta jak w pozostałych obiektach "Łabiszyn" w naszym katalogu.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011