Brzemiona

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Dwór z 1900 r.
Brzemiona to wieś leżąca w kompleksie leśnym Wdeckiego Parku Krajobrazowego, w odległości 24 km na płn.-zachód od Świecia. Dawne jej nazwy to Brzemionna, Bremin (niem.) i Bomin (niem.). Z całą pewnością wieś istniała już w XVI w., niestety jej wcześniejszej historii nie znamy. Ze wsi tej pisali się Kowalkowscy: Jan oraz jego syn Fabian. W 1612 r. Fabian Kowalkowski toczył spór sądowy z Krzysztofem Lewald-Powalskim z Zamartego. W kolejnych latach właścicielem wsi został Krzysztof Czerwiński, syn Jana. W obrębie majętności znajdował się folwark Lubec, który w 1618 r. dziedzic sprzedał wyderkafem Marcinowi Żółtowskiemu. Czerwińscy trzymali Brzemionę aż do końca XVIII w. Dalekim potomkiem w.w. Krzysztofa był Antoni Czerwiński, ożeniony z Marianną Grochowalską. Po śmierci Antoniego (ok. 1780 r.) taż Marianna wyszła za Macieja Pląskowskiego, syna Jana i Zofii Pomorskiej. Jako właściciel B. ten wzmiankowany jest w 1782 r.
Na pocz. XIX w. właścicielem wsi był niejaki Szeliski, wymieniony w 1821 r. Rok później Brzemionę, czyli ówczesny Bremin, kupiła Anna Elisabeth Karoline von Grellen-Prell (1775-1836), która wyszła w 1803 r. za Johanna Nitykowskiego. Pochodziła ona ze starej pruskiej szlachty (pierwsza wzmianka w 1302 r.), której cesarz Leopold II nadał w 1771 r. nowy herb - Grell - "w kolorze czerwonym dwie srebrne poprzeczki, w górnym polu towarzyszy złota gwiazda między dwiema złotymi liliami, w środku trzy złote lilie, a w dolnym dwie złote lilie. Na hełmie w koronie z czerwonymi i srebrnymi osłonami po prawej stronie i czerwono-złotymi osłonami po lewej, dwa skrzydła podzielone czerwoną i srebrną gwiazdą."
Synem Anny i Jochanna był Salezjusz Franz Hermann Artur Nitykowski (1842-1907), a wnukiem królewski pruski podpułkownik kawalerii, później urzędnik stanu cywilnego - Arthur Franz Herman Nitykowski. Dobra po ojcu przejął on w 1868 r. Dnia 10 sierpnia 1892 r. w Poczdamie "został podniesiony do pruskiej szlachty", pod nazwiskiem von Nitykowski-Grellen.
W 1885 r. wieś stanowiła dobra ziemskie w pow. świeckim i należała do parafii w Drzycimiu. Była to spora wieś i posiadała urząd gminy oraz urząd stanu cywilnego. Stacja pocztowa znajdowała się w Osieku. Dobra liczyły 2418 mórg i posiadały własną cegielnię oraz gorzelnię parową. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła i sprzedaży nabiału. Rodzina Nitykowskich na pocz. XX w. wybudowała we wsi nowy dwór. W 1930 r. majątek pod zarządem Róży (Rosamundy) Nitykowskiej - Grellen liczył 790 ha i posiadał gorzelnię. We wsi liczącej 261 m-ców ponadto znajdował się młyn wodny Herlitza, zakład ogrodniczy G. Engela, murarz B. Kruk i kołodziej W. Lemke. W 1932 r. majątek został poddany obowiązkowej parcelacji. Z dóbr należących do Rosamundy N-G - Brzemiony i Zalesia Szlacheckiego - odparcelowano 390 ha gruntów. W jej rękach dobra pozostawały do stycznia 1945 r. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W 1961 r. dwór uległ zniszczeniu na skutek pożaru, następnie został odbudowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Dz.U.1932.27.259, Rozporządzenie Rady Ministrów z 31 marca 1932 r. o ustaleniu na rok 1932 wykazu imiennego nieruchomości podlegających wykupowi przymusowemu;
Wikipedia.de: https://de.wikipedia.org/wiki/Grell_(Adelsgeschlecht);
Księga Adresowa Polski..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
7275 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2475_Dritschmin_1873.jpg
1754937 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2475_(1079)_Dritschmin_geogn-agr_1908_UPozn.jpg
5162 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2475_Dritschmim_1940_300dpi_AMPG.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek bezstylowy, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w dłuższej osi zbliżonej do N-S, fasadą skierowany na wschód (lekko obrócony w kier. płd.). Parterowy (? - niezbędne badania terenowe, brak zdjęcia w Internecie), nakryty dwuspadowym dachem z lukarnami, ze znacznym ryzalitem od str. wschodniej, zwieńczonym trójkątnie.

Park

Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w. o pow. 3,917 ha, pokrywający się z dz. ewid. nr ...1.2/36. Park nadal znajduje się w granicach z 1871 r. Zachowały się też obydwa stawy z tego okresu. Wśród cennego starodrzewu rośnie kilkanaście okazów pomnikowych: lipa drobnolistna o obw. w pierśnicy 315 cm, 2 jesiony wyniosłe o obw. 352 i 300 cm, jesion wyniosły odm. zwisłej o obw. 355 cm oraz 10 dębów szypułkowych o obw. 465-300 cm. Na uwagę zasługuje także aleja lipowa (130 drzew), która biegnie wzdłuż lokalnej drogi powiatowej.

Inne

Obora;
Zabytki wpisane do ewidencji (brak w rejestrze): szkoła, budynek gospodarczy, ogrodzenie, cmentarz rodowy, cmentarz ewangelicki, domy mieszkalne (6 szt.).

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011