Branno

Stan obecny

Własność UG. w Gniewkowie.
Dwór nie istnieje.

Historia

Dwór z poł. XVIII w.
Wieś wzmiankowana już w XIII w., kiedy to była własnością Zakonu Krzyżackiego. Istniała tu już wówczas jednostka duszpasterska prowadzona przez Krzyżaków. Po odzyskaniu Kujaw wieś stała się dobrami szlacheckimi. Na przestrzeni dziejów miała wielu właścicieli. W XIV w. wzmiankowany był tu Tomasz z Branna z rodu Pomianów - sędzia gniewkowski oraz Małgorzata Brańska z Przyłubskich (w latach 1560-1582). W 1571 r. za zgodą dziedzica, Mateusza Brańskiego, kościół we wsi został przejęty przez kalwinów. W XVII w. stał się ponownie katolicki i należał do parafii Murzynno-Branno p.w. Apostołów Piotra i Pawła. W końcu XVII w. wzmiankowani byli tu także Trzebuchowscy, Wilkostowscy i Gąsiorowscy. Na pocz. XVIII w. właścicielem Branna był Ludwik Borucki, miecznik brzesko-kujawski, ożeniony z Teresą Wierusz-Wałknowską h. Wieruszowa. Mieli córkę Ludwikę dwukrotnie zamężną: z Józefem Grabskim z Grabii h. Pomian i następnie z Aleksandrem Dzikiem-Kożuchowskim z Kożuchowa h. Doliwa. W późniejszym okresie dobra te należały także do Niemojewskich i Tymińskich, a następnie Niewieścińskich, dla których w 1. połowie XVIII w. wzniesiony został dwór. Antoni Niewieściński, stolnik i sędzia powiatu bydgoskiego, syn Jakuba i Agnieszki Jarnowskiej ożeniony był z Katarzyną Wiesiołowską, z którą miał dzieci: Józefa; Urszulę; Klarę, zamężną z Michałem Kiełczewskim herbu Pomian; Jana; Antoniego; Annę, zamężną z Jakubem Przyłubskim i Juliannę. Drugą żoną Antoniego była Teresa Główczewska, z którą miał dzieci: Antoniego Franciszka Fabiana, Macieja Aleksandra Kazimierza, Scholastykę Wiktorię, Petronellę, Mariannę zamężną z Antonim Grzywińskim, Tadeusza, Ewę Teklę, Michalinę, Karola Joachima i Huberta. Antoni Niewieściński pod koniec XVIII w. odnowił opuszczony i zrujnowany miejscowy kościół. Około 1816 r. dziedziczką w Brannie była Helena z Rożnowskich Dzimińska. W tym okresie ekonomem we wsi był Wojciech Chojnicki. W połowie XIX w. właścicielami majątku byli Krzysztof Nehring i Joanna Szarlotka Kneyerin, dziedzice Markowa. Po pożarze kościoła Nehring nakazał go rozebrać. W późniejszym czasie zamiast murowanej świątyni postawiono niewielki kościół drewniany, który stał tu do 1. poł. XX w. Branno w tym czasie stanowiło dominium, w skład którego wchodził także folwark Warzyn. Areał majątku liczył 1630 mórg. Do dominium należało 15 domów ze 186 mieszkańcami (131 katolików, 55 ewangelików, 111 analfabetów). Kościół parafialny należał do dekanatu gniewkowskiego. Kolejnym właścicielem wsi był prawdopodobnie dziedzic Markowa - Franz Kunkel. Po 1920 r. właścicielem okolicznych dóbr został dr Alfred Chłapowski, jeden z najbogatszych ziemian w Wielkopolsce, posiadacz wielu majątków ziemskich, ambasador Polski we Francji, a także minister rolnictwa w II Rzeczypospolitej. Majątek za jego rządów liczył 225 ha, a czysty dochód gruntowy wynosił 1382 talary. Po inwazji Niemiec na Polskę w 1939 r. Chłapowski został aresztowany i zmarł w więzieniu w Kościanie w 1940 r. W czasie 2. wojny światowej nazwę wsi zniemczono na Brenne. Majątek po 1945 r. został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego, a jego ziemie rozparcelowano. Budynki folwarczne, w tym stajnie, owczarnie i stodoły rozebrano, a całe obszerne podwórze gospodarcze zostało zamienione na pole uprawne. Rozebrano także parkan otaczający całe założenie. Podczas porządkowania terenu po dawnym kościele zniszczone zostały mogiły fundatorów majątku, pochowanych obok kościoła. Ich szczątki zakopano w pobliżu krzyża symbolizującego lokalizację kaplicy. Pałac został rozebrany po 1990 r. Obecnie nie pozostały po nim żadne relikty oprócz nierówności terenu i rozrzuconego gdzieniegdzie gruzu i kamieni.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych. Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac w Brannie wzniesiony był w płd. części parku, na planie prostokąta w dłuższej osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany na południe. W fasadzie akcentowany był portykiem kolumnowym, zwieńczonym trójkątnym frontonem. Na północ od niego, bliżej lokalnej drogi, wznosiła się kaplica.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie przeobrażony. Wszystkie zabudowania gospodarcze folwarku wyburzono a drogi wewnętrzne zostały zaorane lub zamieniły się w nieużytki.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 2,4 ha. Niegdyś znacznie większy, z dwoma stawami w cz. płn. i południowej. Park nie stanowi odrębnej dz. ewid., jest częścią pola - dz. nr ...203. (Geoportal, 18.04.2017 r.)

Inne

Czworaki z k. XIX w. - mieszkania

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011