Będzitowo

Stan obecny

Własność UG. w Złotnikach Kujawskich
Część folwarczna - właściciel prywatny.
Oficyna - mieszkania prywatne.
Pozostałości parku w Będzitówku są własnością UG. w Złotnikach Kuj.

Historia

Dwór z XIX w.
Będzitowo (dawniej Bendzitowo) to wieś leżąca 7 km w kierunku południowo-wschodnim od Łabiszyna i 9 km na zachód od Złotnik Kujawskich. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 2 połowy XV w. Będzitowo było wówczas własnością szlachecką. Należało do wpływowego na Kujawach rodu Kościeleckich. Na skutek działów w 1579 r. wieś otrzymali po połowie bracia: Jan i Stanisław Kościeleccy. Na początku XVII w. właścicielami wsi zostali jej dotychczasowi dzierżawcy, rodzina Trzebińskich. Początkowo był to Jerzy z żoną Katarzyną, dalej (1620-1680) ich synowie Stanisław i Wojciech, a w 1676 r. Maciej, który wydzierżawiał wieś m.in. Janowi Orlikowskiemu. Na początku XVIII w. dziedzicem był Antoni Trzebiński, ożeniony z Barbarą ze Stolińskich. Zmarł w 1766 r. i pochowany został u ojców reformatów w Łabiszynie. Barbara dożyła 100 lat, zmarła w 1784 r. Dziedzicem po Antonim był Jan (zm. w 1774 r.), a następnie Ignacy (zm. w 1785 r.), żonaty z Heleną Dworzańską. W tym czasie we wsi istniał już folwark, który dzielił się na część dworsko-parkową i folwarczną. Oprócz niego w skład dominium wchodziły folwarki Będzitówek, Ignacewo oraz Julianowo. Synem Ignacego (I) i Heleny był Gabriel Alojzy, który ok. 1760 r. ożenił się z Różą Karłowską. Z tego związku pochodziło trzech synów: Antoni, Józef i Ignacy (II). Antoni ożenił się z Emilią Korytowską herbu Mora, Józef z Salomeą Bronisz, a później z Karoliną Umińską herbu Cholewa. Ignacy (II) ożenił się ok. 1820 r. z Julią Karłowską herbu Prawdzic i z tego związku pochodził kolejny dziedzic – Erazm. Prawdopodobnie to on był inicjatorem budowy obecnego dworu, w otoczeniu parku krajobrazowego. Około 1870 r. zawarł związek małżeński z Heleną Karłowską, z którą miał trójkę dzieci: Józefę zamężną ze Stanisławem Jarmułt-Mlickim, Marcelego ożenionego z Marią Jarmułt-Mlicką herbu Dołega i Marię.
W 1885 r. wieś Bendzitowo posiadała 14 domów, w których mieszkało 109 osób, w tym 93 katolików i 16 ewangelików. Obszar dominium wraz z wymienionymi wcześniej folwarkami liczył 5590 mórg oraz 41 domów z 431 mieszkańcami, w tym 368 katolików i 63 ewangelików, w której to liczbie było 213 analfabetów. W 1909 r. dobra miały ogółem 1375 ha, zaś do urzędu skarbowego wykazywano 14 198 marek czystego dochodu gruntowego. Erazm Trzebiński zmarł w 1913 r. i pochowany został w Zażewie. Majątkiem do wybuchu 2. wojny światowej zarządzał Marceli i Maria Trzebińscy. Mieli oni dzieci: Bogusława i Felicję. W 1926 r. areał majątku liczył 1333 ha, a czysty dochód gruntowy wynosił 4980 talarów; była tu też gorzelnia należąca do majątku. W 1930 r. wieś liczyła 569 mieszkańców, a na jej terenie znajdowały się dwa wiatraki: A. Zamrowskiego i R. Pietrzaka. W 1946 r. Trzebińscy zostali zmuszeni do opuszczenia dworu. Po wojnie w budynku mieściło się przedszkole, później świetlica, a także biura Gminnej Spółdzielni. Gdy jego stan techniczny zaczął się pogarszać, został opuszczony i od tego czasu popada w ruinę.
Jeszcze mniej szczęścia niż dwór w Będzitowie miały folwarki w Ignacewie i Julianowie. Ignacewo całkowicie zniknęło ze współczesnych map, a Julianowo zostało włączone w obręb dzisiejszego Będzitowa. Zachowały się tam relikty dworu i parku. W Będzitówku także istnieją pozostałości założenia dworskiego oraz parku, niestety w związku z brakiem jakiejkolwiek ochrony budynki rozebrano, a park prawie w całości został wykarczowany. Jeszcze w 2010 r. można tam było znaleźć pnie wyciętych drzew o obwodach ponad 500 cm. Stoi tam także do dzisiaj budynek gospodarczy z XIX w., częściowo wykorzystany jako mieszkania, a okoliczne pola pełne są gruzu i cegieł pozostałych z dawnej zabudowy.
Opracowanie na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek składa się ze starszej części – parterowej, nakrytej dwuspadowym dachem, wejściem zwróconej na zachód i nowszej, piętrowej. Ta została dostawiona poprzecznie, od północy. Całość wzniesiono na rzucie zbliżonym do litery „T” w dłuższej osi północ-południe. Nieopodal znajduje się zamieszkana oficyna, a wokół zdewastowany i zarośnięty park podworski ze stawem w swojej południowej części.
Dwór posiada skromne cechy klasycystyczne i nieznaczny ryzalit pośrodku siedmioosiowej fasady. Elewacje są boniowane i dodatkowo zdobione nadokiennymi gzymsami. Dopiero po 2010 r. okna i drzwi zamurowano. Jeszcze kilkanaście lat temu budynek był użytkowany, m.in. odbywały się tu imprezy okolicznościowe, a obecnie jest w stanie zbliżającym się do ruiny. W 2014 r. zarwał się dach nowszej - północnej części dworu.

Park

Park z XIX w. o powierzchni około 3 ha. Zaniedbany, o zatartym dawnym układzie przestrzennym. Zachowały się tu dwie śródparkowe drogi, do dworu i do zamieszkałej oficyny. Starodrzew reprezentowany jest przez dęby szypułkowe, kasztanowce białe, klony zwyczajne i inne. Do okazów pomnikowych należy dąb szypułkowy o obwodzie w pierśnicy 445 cm, rosnący w centralnej części parku. Po dawnym stawie pozostało jedynie zabagnione zagłębienie.

Inne

Gorzelnia i spichlerz z końca XIX w.
Czworaki z XIX w.
Zabudowania folwarczne z XIX w. m.in. stodoła zwana "kamionką"
Pozostałości murowanego parkanu i bramy wjazdowej.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011