Jadowniki Rycerskie

Stan obecny

Park zaniedbany
Własność prywatna. Gospodarstwo Rolne Jadowniki sp. z o.o.

Historia

Jadowniki Rycerskie to wieś położona wśród pól, na skraju wysoczyzny górującej 20-30 metrów nad jeziorami tzw. „rynny foluskiej”, czyli ciągiem pięknych jezior: Foluskiego, Ostrowieckiego, Kierzkowskiego i Wolickiego. Znajduje się w odległości około 10 km na zachód od Barcina i 9 km na wschód od Żnina. W średniowieczu Jadowniki były wsią rycerską. Krążą legendy, wywodzące nazwę miejscowości od jadowitych żmij. Pierwsi wzmiankowani właściciele wsi, z połowy XV w., pisali się „de Jadowniki”. W 2. poł. XV w. właścicielką części dóbr była Jadwiga Vyaczborska (Więcborska), druga część należała do właścicieli Janowca, zwanego wówczas Janowym Młynem, piszących się „de Janowo”. Z czasem ich nazwisko przybrało formę „Janowskich”. Całe Jadowniki obejmowały tereny obecnych wsi J. Bielskie i J. Rycerskie, czyli były mocno rozciągnięte z północy na południe. Co do zasady przyjmujemy, że południowe dziedziny (działy) należały wraz z Kierzkowem do rodz. Janowskich, zaś północne stanowiły wspólne dobra z Młodocinem.
W 1486 r. wieś znalazła się w rękach Piotra Bożejewskiego, który kupił jej działy m.in. od wspomnianej Jadwigi i Andrzeja Szedleczskiego (Siedleckiego). Bożejewscy gospodarzyli tu jeszcze w poł. XVI w., a następnie właścicielami zostali Włoszynowscy (Włosinowscy). Na początku XVII w. Jan Baranowski, żonaty z Anną Rospecką wydzierżawili swoją część Łukaszowi Kłobukowskiemu, zaś Marcin Kłobukowski (zapewne brat Łukasza) w 1622 r. sprzedał ją Adamowi Rynarzewskiemu. Trudno obecnie powiedzieć, czy Kłobukowscy i Rynarzewscy byli spokrewnieni, natomiast nazwiska te występują w historii wsi (1. poł. XVII w.) w jednym czasie. Kolejny dziedzic - Wierzchowski - wydzierżawiał część wsi, m. innymi Krzysztofowi Goślinowskiemu. W poł. XVIII w. dziedzicem tych dóbr był Andrzej Chmielewski, a w 2. poł. tegoż wieku Sławoszewscy - Melchior z żoną Marianną, następnie ich syn, Maciej Franciszek. Ten żonaty był z Teofilią de Morkowską, a w 1803 r. urodziła im się córka, Nepomucena Emilia. Po Sławoszewskich dobra przeszły w ręce niemieckie, a ok. 1870 r. stały się własnością Dąmbskich h. Godziemba.
W XIX w. powstał tu folwark, który wraz z folwarkiem Wartenberg (ob. Jadowniki Bielskie) tworzył dominium w powiecie szubińskim, obejmujące 2320 mórg gruntów. Na terenie domeny w 1885 r. znajdowało się 14 domów, zamieszkałych przez 239 osób (196 katolików, 43 ewangelików; 107 analfabetów). Niestety do czasów obecnych nie zachował się wzniesiony w tym okresie pałac, brak również wzmianek o jego budowniczych. Wieś w okresie międzywojennym nazywała się Jadowniki. W księgach adresowych nie występuje przymiotnik "Rycerskie", dotyczy to również drugich Jadownik - "Bielskich". Prawdopodobnie nazwy te powstały dopiero po 2. wojnie światowej.
W 1926 r. właścicielką majątku o powierzchni 264,3 ha była Tekla Scheele. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 951,73 talarów tzw. "czystego dochodu gruntowego". W 1930 r. wieś liczyła 303 mieszkańców. Był tu dworzec kolejowy linii Inowrocław-Wągrowiec, szkoła, restauracja, mleczarnia, poczta, kowal A. Karliński i dwa sklepy z artykułami spożywczymi należące do J. Kaźmierczaka i do J. Przybylskiego. W czasie 2. wojny światowej nazwę wsi zniemczono na Bismarckswalde (1939-1943), następnie Jaden (1943-1945). Zarządcą gospodarstwa w czasie wojny był Niemiec nazwiskiem Schiller. Po 1945 r. majątek przeszedł na własność Skarbu Państwa Polskiego. Na jego terenie utworzone zostało Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego. Po przekształceniach politycznych na pocz. lat 90. XX w., obiekt przejęła AWRSP, następnie stał się własnością prywatną.
Po wojnie w pałacu oprócz mieszkań mieściło się kino. Było ono jak na tamte czasy niezwykłe, gdyż posiadało ekran panoramiczny. Na seanse organizowane przez państwa Laskowskich zapraszała muzyka dobiegająca z dużego głośnika umieszczonego przed pałacem. Kino mieściło się w dawnej sali balowej, z której wyjście prowadziło do ogrodu. Budynek został rozebrany w latach 70. XX w., prawdopodobnie ze względu na zły stan techniczny. Na miejscu wyburzonego pałacu zbudowano garaże i budynek mieszczący biura firmy rolnej, zaś "z tyłu" rozciąga się dziki i zaniedbany park podworski.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór bezstylowy, wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi W-E, fasadą skierowany na południe. Był to okazały piętrowy budynek z pięciokątnym skrzydłem umieszczonym z prawej strony (od wschodu). Wejście poprzedzały szerokie i wysokie schody.
Teren zespołu dworskiego jest w znacznej mierze przekształcony. Zabudowania gospodarcze, które przetrwały do pocz. XXI w., obecnie są w większości rozebrane.

Park

Park z XIX w. o pow. 3,3 ha. Wśród cennego drzewostanu nadal rosną tu jesiony wyniosłe, lipy drobnolistne, oraz kilkanaście innych gatunków drzew i krzewów. Na uwagę zasługują okazy pomnikowe - dwa dęby szypułkowe o obw. w pierśnicy 300 i 350cm. Park jest zdewastowany, a jego dawny układ przestrzenny uległ zatarciu. Na skutek braku opieki podlega nieustannej degradacji.

Inne

Zabudowania folwarczne z XIX w.
Budynek szkoły z 1910 r.
Zabytkowa kuźnia z XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011