Karnówko

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w.
Karnówko to wieś leżąca 5 km na północ od Nakła nad Notecią. W XV w. należała ona do Jezierskich. Rodzina ta, podobnie jak inni właściciele ziemscy, gospodarując na znacznych obszarach wydzierżawiała lub wyderkowała swe liczne majątki (wyderkaf - inaczej sprzedaż niedokonana, z prawem odkupu). I tak, w poł. XV w. 3 łany w Karnówku trzymał wyderkafem Wincenty Trczeński, a w 1473 r. wykupiła je Anna Włościborska. Na pocz. XVI w. dziedzicem wsi był Stanisław Frank Grochowski, a dalej jego sukcesorzy. W 2. poł. tego stulecia Karnówko należało do Łukasza z Kościelca, wojewody łęczyckiego, który w 1566 r. sprzedał je Janowi Siedleckiemu, podsędkowi ziemskiemu inowrocławskiemu za 9 tys. złp. Dalej wieś była w rękach jego syna – również Jana, który dzierżawił ją Tomaszowi Czucharskiemu (Cucharskiemu, Kucharskiemu, etc...). W 1609 r. Jan zapisał na połowie wsi 3500 złp. posagu żonie, Katarzynie Orzelskiej. Ich synem, a zarazem kolejnym dziedzicem K. był Piotr Siedlecki, który w 1616 r. zapisał posag 6 tys. złp. żonie – Annie Niemojewskiej. Trzy lata później sprzedał wieś wyderkafem Annie z Łaszewa, a w 1620 r. jej mężowi, Piotrowi Wyrzyskiemu, za kwotę 10 tys. złp.
W 1622 r. miały miejsce dwie transakcje. Najpierw wieś od swego nepota – Piotra Siedleckiego kupił Mikołaj ze Ślesina Siedlecki, a następnie od razu sprzedał ją Piotrowi Cucharskiemu, sędziemu grodzkiemu nakielskiemu za 13 tys. złp. Synem tegoż był Mikołaj Cucharski, który jednakże nie był zainteresowany trzymaniem wsi, a kontrakt jej dzierżawy scedował w 1638 r. Adamowi Bratuskiemu h. Rola. Sześć lat później młodszy brat Mikołaja - Marcin - sprzedał wieś odziedziczoną po ojcu i części nabyte od brata - Wawrzyńcowi ze Słup (Słupów) Wałdowskiemu za 15 tys. złp. Następnie (ok. 1664 r.) wieś odziedziczył tegoż syn - Stefan Wałdowski. W 1669 r. Stefan zapisywał na swoich dobrach: Karnówku i Wałdówku, 10 tys. posagu żonie - Cecylii Iłowieckiej.
Synami Stefana i Cecylii byli: Wojciech oraz Jan - wzmiankowany w 1696 r. jako posesor Karnówka, ożeniony z Anną Bieniewską-Pruszak. Jan Wałdowski zmarł około 1706 r., a dziedziczką przez jakiś czas była wdowa, następnie ich córka Marianna. Ta około 1710 r. wyszła za Konstantego Dąbrowskiego z Wielkiego Chrząstowa h. Ogończyk, wojskiego inowrocławskiego, dziedzica Samsieczynka i Koziejgóry. Dziećmi Konstantego i Marianny byli: Ignacy ożeniony z Petronelą Łakińską herbu Pelikan, Franciszek ożeniony z Aleksandrą Lutomską z Lutomia herbu własnego, Aleks ożeniony z Jadwigą Komierowską h. Pomian, Elżbieta zamężna za Jana Przeradzkiego z Wojsławic i prawdopodobnie Kazimierz. Konstanty Dąbrowski zmarł w 1760 r. Po jego śmierci synowie przeprowadzili podział majątku na podstawie testamentu z 1756 r., na mocy którego dziedzicem został Franciszek. Ostatnie wzmianki o Dąbrowskich pochodzą z 1767 r., kiedy to Aleksandra Dąbrowska występowała w dokumentach metrykalnych jako chrzestna i z 1782 r., gdy Franciszek Dorpowski cedował 3 tys. złp. należne od Franciszka Dąbrowskiego - Andrzejowi Busza.
Po III rozbiorze Polski majątek znajdował się w rękach niemieckich. Było to dominium w powiecie wyrzyskim, które ok. 1880 r. liczyło 2089 mórg. Na pocz. XX w. jego właścicielem został Jarogniew Drwęski h. Gozdawa (1875-1921), który około 1900 r. ożenił się z Izabelą Bogumiłą Amrogowicz. Po jego śmierci Izabela Drwęska wydzierżawiła majątek Jerzemu Dzwonkowskiemu. Tenże Dzwonkowski (ur. w W-wie w 1892 r.) był rolnikiem i działaczem społecznym. W latach 1912-1923 odbył karierę wojskową, poczynając od szkoły podchorążych w Rosji, po wojnę polsko-bolszewicką, gdzie był dwukrotnie ranny w bitwie pod Maciejowicami. Działał także w Towarzystwie Kółek Rolniczych na terenie powiatu wyrzyskiego. W latach 30. XX w. był prezesem Banku Ludowego w Nakle i członkiem rady nadzorczej spółki "Cukrownia Nakło" oraz Giełdy Zbożowo -Towarowej w Bydgoszczy. W listopadzie 1937 r. otrzymał od najwyższych władz państwowych „Złoty Krzyż Zasługi”.
W 1930 r. wieś leżała w powiecie wyrzyskim i liczyła 194 mieszkańców. Majątek dzierżawiony przez Dzwonkowskiego liczył 106 ha. We wsi był także kowal, A. Rauchut. Po wybuchu wojny w 1939 r. majątek przejęli Niemcy, a wieś do 1945 r. nosiła nazwę Altlinden. Po wojnie majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. W późniejszym okresie dwór uległ całkowitemu zniszczeniu i nie zachował się do czasów obecnych, zaś na jego miejscu stoi współczesny dom mieszkalny, wzniesiony od podstaw w latach 1999-2002.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony był w zachodniej części parku, fasadą skierowany na płd., z lekkim odchyleniem zachodnim. Na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć archiwalnych ani informacji dot. architektury budynku.

Park

Park z 2 poł. XIX w. o pow. 3,79 ha. Park jest czysty i zadbany, oświetlony, otoczony współczesnym ogrodzeniem. Wewnątrz znajduje się kort tenisowy oraz dwa ładne, duże stawy, o łącznej pow. około 0,7 ha. Rośnie tu cenny starodrzew, łącznie ok. 450 drzew, w tym lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe, klony, wiązy i dęby szypułkowe, w tym okazy wpisane do rejestru pomników przyrody.

Inne

Zabudowania gospodarcze z XIX i pocz. XX w.
Relikty kolejki wąskotorowej.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011