Potoczek

Stan obecny

Prawdopodobnie teren prywatny

Historia

Dwór z k. XVIII / XIX w.
Potoczek to wieś leżąca 14 km na północ od Ożarowa i ok. 1 km na zachód od Tarłowa. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1622 r., z dokumentu dotyczącego dziesięciny z P. dla plebana w Tarłowie. W 1. poł. XIX w. właścicielem wsi został Franciszek Herniczek h. Kotwicz (1778-1947) ożeniony z Teklą Kamieńską (ur. 1790). Był przedstawicielem rodziny, która do Polski przybyła prawdopodobnie z Czech. Mieli dziesięcioro dzieci, w tym syna Stanisława (1821-1855), ożenionego z Heleną Prądzyńską (1828-1854). Ci mieli pięcioro dzieci, w tym syna Kazimierza Franciszka (1853-1904). Trudno powiedzieć, kto wychowywał niepełnoletnie dzieci po śmierci rodziców (ojciec miał 34, matka zaledwie 26 lat), w każdym razie Kazimierz po poznaniu swojej żony - Marii Ludwiki Ewy Plewa-Łuniewskiej h. Łukosz (1859-1936) sprzedał Potoczek i wyniósł się do Broniewic w pow. kozienickim, gdzie rok później (w 1880) wzięli ślub. Aby zerwać z przeszłością, pisał się później z tychże Broniewic. Urodziło się tam siedmioro ich dzieci, jednak nie miały one już związku z Potoczkiem.
Kolejnym posiadaczem wsi został Bolesław Ścibor-Kotkowski h. Ostoja (1838-1906) z Bodzechowa, syn Franciszka Józefa i Józefy Zglinnickiej h. Godziemba. W 1865 r. w Dankowie zaślubił on Marię Ścibor-Kotkowską (1845-1926). Mieli siedmioro dzieci: Zofię zam. Baczyńską, Helenę zam. Mrozińską, Franciszka (1871-1921) ożenionego z Jadwigą Baczyńską; Władysławę (1874-1947) zam. Mrozińską, Seweryna Filipa (1877-1920) ożenionego z Marią Gregorowicz, kolejnego syna n.im. (1880-1905) oraz Marię zam. Łaźniewską.
Ok. 1885 r. P. dzielił się na część wiejską oraz folwark, leżał w pow. iłżeckim, gminie Pętkowice i parafii Tarłów. We wsi znajdowały się pokłady wapna, torfu i glinki do produkcji cementu oraz jeziorko o pow. 7 mórg. W 1886 r. folwarki Potoczek i Niziny obejmowały łączny obszar 1016 mórg, w tym 876 mórg Potoczek, na co składało się 582 morgi ziemi uprawnej, 67 m. łąk, 56 m. pastwisk, 81 m. lasu i 90 m. nieużytków. Były tu 3 budynki murowane i 9 drewnianych. Na polach majątku obowiązywał płodozmian 6 i 13 polowy. Folwark Niziny miał 79 m. ziemi ornej oraz 52 morgi łąk i pastwisk. Stał tam 1 dom murowany i 2 drewniane, zaś płodozmian był 5 polowy. W P. było także 17 gospodarstw osadniczych, do których należało 275 mórg. Na osady podzielono też wieś Okół; było ich 101 z gruntami o wielkości 1348 mórg.
Trudno powiedzieć, dlaczego przy tak licznym potomstwie Kotkowskich, dziedziczką na pocz. XX w. została pochodząca z Bodzechowa Franciszka K. (ur. 1880) - córka Stanisława i Heleny Leszczyńskiej. Jej pierwszym mężem w 1910 r. został Jan Maureliusz Cichowski h. Wąż i miała z nim córkę Stanisławę (ur. 1914). Prawdopodobnie się rozwiodła, a w 1922 r. w W-wie wyszła za Janusza Gombrowicza h. Kościesza (1894-1968), brata słynnego pisarza Witolda. Miała z nim syna Józefa (1925-2005). Majątek był wówczas w niezłej kondycji bo oprócz 180 ha ziemi uprawnej posiadał 1000 ha lasów i 60 ha stawów hodowlanych. Dzięki temu małżeństwu rodzina Gombrowiczów związała się z Potoczkiem i wybudowali w lasach dworek myśliwski. Oficjalnie dziedziczka posługiwała się nazwiskiem z pierwszego małżeństwa. W księgach adresowych okresu międzywojennego figuruje jako Cichowska. W 1930 r. majątek miał 461 ha, a wieś leżała w gminie Pętkowice. W czasie 2. wojny światowej właściciele pomagali miejscowym Żydom, a w dworku mieszkał także Tadeusz Dobrowolski, nauczyciel i redaktor gazetki "Głos Ludu". W 1943 r. Janusz Gombrowicz wyjechał do Warszawy, gdzie wraz z synem zostali ujęci i osadzeni w obozie Auschwitz, a następnie Mauthausen w Styrii austriackiej. Po 1945 r. majątek Gombrowiczów został rozparcelowany. Janusz powrócił wprawdzie do Polski, ale został aresztowany i skazany na 3 lata więzienia, na skutek fałszywego donosu byłego pracownika. Na terenie zespołu prawdopodobnie istniała Spółdzielnia Rolnicza albo PGR, co wnioskujemy na podst. widocznego na mapach satelitarnych bloku dla pracowników. Dwór nie zachował się do czasów obecnych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11793687 @ West. Osteuropa 1:25 000 - Niemieckie mapy zaboru rosyjskiego, I WŚ /1914 - 1919/
- plik mapy: XXVII-10-I_Gruppe_Warschau_1915_600dpi_HU-Berlin_B-31-122-02.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Zespół dworski w Potoczku zlokalizowany jest na zachodnim krańcu wsi, w części o współczesnej nazwie Potoczek-Kolonia. Jego układ przestrzenny uległ znacznemu przeobrażeniu. Na chwilę obecną nie znamy lokalizacji ani architektury dworu. Niezbędne dalsze badania terenowe.

Park

Pozostałości parku z k. XVIII w. o pow. 1,5 ha. Wykarczowaniu uległa płn.-zachodnia część parku.

Inne

Zabudowania gospodarcze XIX / XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011