Skatalogowanych zabytków: 11435
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Wyszmontów

Województwo:świętokrzyskie
Powiat:opatowski
Gmina:Ożarów
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:nr rej.: 522 z 4.12.1957, 613 z 13.12.1957 oraz 298/A z 27.05.1986

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w.
Wyszmontów to wieś leżąca przy DK nr 79, granicząca od południa z miastem Ożarowem. Istniała już w XIV w. i była znaczną wsią, albowiem stąd pochodził znany Piotr z W., podsędek sandomierski. Jego siostrami były Świętochna, Katarzyna i Małgorzata. W 1424 r. Piotr sprzedał swoją wieś Łaszów, Jadwidze - żonie Bony Junty z Jawczyc. Kobieta ta miała problemy z prawem, a Piotrowi należna była 31 grzywien. Jednak szwagier Piotra (mąż Świętochny) - Florian z Knyszyna obiecał jej, że nie będzie skazana w tej sprawie aż do koronacji królowej Zofii (Holszańskiej - przyp., która odbyła się na Wawelu w marcu 1424).
W 1498 r. Anna z "Weszmuntowa" wyszła za Macieja Bala, kasztelana sandomierskiego, właściciela Hoczewa i Jabłonek. W 1539 r. z W. pisał się kanonik Hieronim, pleban w Iwoniczu. W XVI w. była to wieś szlachecka, a jej nazwę zapisano w postaci "Wyszmuntów". Dopiero wówczas z jej terenów wydzielono wieś Ożarów, a jej dziedzic Józef Ożarowski otrzymał w 1569 r. od króla Zygmunta Augusta prawo do lokacji tejże wsi. Ożarowski jako wyznawca kalwinizmu założył w Ożarowie zbór, przy którym odbywały się synody.
W 1578 r. we wsi odnotowanej jako "Weszmuntów" było 12 osadników, 7 łanów, 3 zagrodników i 1 rzemieślnik. Należała wówczas do parafii Bidziny. Na przestrzeni wieków przewinęło się jeszcze wielu właścicieli, a w 1827 r. było tu 25 domów i 285 mieszkańców. Najpóźniej w połowie XIX w. właścicielami wsi zostali Karscy h. Boleścic, którzy w Ożarowie siedzieli już pod koniec XVIII w. Lambert Stanisław Józef Karski (1789-1847) ożeniony był z Aleksandrą Radwańską h. Radwan (1807-1878). Mieli siedmioro dzieci (urodzonych w Wyszmontowie): Wincentego (1830-1900), Józefa (o nim dalej), Kazimierza (1836-1901), Stanisława (1838-1890), Helenę, Michała (1842-1896) oraz Seweryna (1844-1911).
W 1888 r. wieś leżała w powiecie opatowskim, gminie Ożarów i parafii Bidziny. Miała 46 domów z 363 mieszkańcami, 827 mórg ziemi dworskiej i 431 mórg włościańskich. Folwark Wyszmontów posiadał 578 mórg, w tym 546 mórg roli, 12 mórg łąk i 22 morgi nieużytków.
Na pocz. XX w. właścicielem był Józef Karski h. Boleścic (1832-1904), który w 1870 r. ożenił się z Marią baronową Horoch h. Trąby (1844-1907). Po przekazaniu majątku (około 1895 r.) córce Teresie (1876-1909), zamieszkali w Ożarowie, gdzie oboje zmarli. Teresa wniosła dobra w wianie Kazimierzowi Ślubicz-Załęskiemu h. Prus (III) (1868-1929), synowi Juliusza Jana i Karoliny hr. Dzieduszyckiej h. Sas. Kazimierz 10 lat po śmierci Teresy ożenił się w Krakowie z Różą Załęską (1891-1981). Z pierwszej żony pochodziły dzieci: Anna, Zofia, Karol (1900-1940) i Maciej (1913-1968); z drugiej: Andrzej (1920-2009), Aniela Maria, Jan Kazimierz (1924-2004) i Wojciech (ur. 1928). W 1930 r. dobra o wielkości 492 ha wraz z gorzelnią należały do spadkobierców Teresy Załęskiej, czyli czwórki jej dzieci. Karol walczył z Niemcami w 1939 r., potem został ujęty przez Rosjan i zamordowany w Katyniu, w kwietniu 1940 r. Wszyscy pozostali przeżyli wojnę i mieli liczne potomstwo. W czasie okupacji we dworze odbywała się konspiracyjna nauka, był on także miejscem schronienia uchodźców wojennych. Po 1945 roku majątek Załęskich w Wyszmontowie został zabrany przez skarb państwa i rozparcelowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11802064 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 [1929 - 1939]
- plik mapy: P45-S33-E_1936_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór Karskich / Załęskich wznosił się w północnej części założenia i fasadą skierowany był na południe. Po jego wschodniej stronie znajdowało się niewielkie podwórze gospodarcze. Część zabudowy dworskiej zachowała się do czasów obecnych.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 5,12 ha. Jest to powierzchnia drzewostanu, jaki zachował się w granicach sprzed 1945 r., po wykarczowaniu pasa drzew w części zachodniej, gdzie powstały działki i domy mieszkalne. "W zamian" w okresie powojennym urosło trochę drzew od strony wschodniej, powiększając obszar parku o ok. 0,9 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.