Morawica

Stan obecny

Własność J.S.T.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Morawica to miasto leżące przy skrzyżowaniu Dróg Krajowych: nr 783 i 73, w odległości 11,7 km na SE od Chęcin. Pierwsza wzmianka o wsi Morawica pochodzi z 1408 r., wspomina o niej Jan Długosz. Dawała wówczas dziesięciny o wartości dwóch marek, kościołowi w Brzezinach. Właścicielem był Klemens, kasztelan sieciechowski. Dziedzice miejscowi w XV w. przezwali się Morawickimi (Morawieckimi) a pieczętowali herbem Jelita. Rodzina ta była właścicielami wsi aż do XVIII w. Na pocz. XIX w. (1818) dziedzicem został piszący się z Granowa Karol hr. Wodzicki h. Leliwa (1760-1831), ożeniony z Julią Dembicką h. Nieczuja. Nie mieli dzieci, a pod koniec życia Wodzickiego majątek podupadł, dlatego został wystawiony na przymusową licytację. Nabywcą za 22 tys. marek został Edward Oraczewski h. Śreniawa (1809-1871), który 24 sierpnia 1833 r. w Pińczowskich Górach ożenił się z Hortensją hr. Wielopolską h. Starykoń (ur. 1809). W tamtym czasie (1827) we wsi było 12 domów ze 106 mieszkańcami. Edward był jednym z pięciorga dzieci Józefa Oraczewskiego (1780-1811, syna starosty rogowskiego i Barbary Siemianowskiej) i Krystyny Rusockiej h. Zadora (zaślubionej w 1793 r. w Kazimierzy Wielkiej).
Edward i Krystyna mieli czworo dzieci: Łucję (ur. ok. 1830), Pawła, Ludwika (1831-1901) oraz Mariannę (1835-1885). Ludwik ożenił się z Marią Jadwigą Ursyn-Pruszyńską h. Rawicz i miał z nią dwóch synów: Edwarda (1876-1929) i Czesława (ur. ok. 1880). Edward (senior) wybudował w Morawicy nowoczesne zabudowania gospodarcze oraz opisywany pałac, wokół którego założono park w stylu włoskim. Wybudował tu także murowaną, neogotycką kaplicę na wzgórzu pośrodku wsi.
W 1885 r. Morawica dzieliła się na wieś i folwark w pow. kieleckim, leżała przy drodze bitej z Kielc do Buska, Chmielnika i Pińczowa. We wsi znajdowała się szkoła, sąd gminny, piętrowy zajazd z restauracją i "piękny pałac dziedziców z oficynami, otoczony rozległym ogrodem z cieplarniami i figarnią". We wsi znajdowało się także kilka zakładów przemysłowych: gorzelnia parowa, destylarnia wódek, cegielnia parowa i piece wapiennicze. W skład dóbr ponadto wchodziły: Jarzębiec, Obice, Bzowy, Boleszówki, Rozdole, osada Leśniczówka oraz wsie Obice, Chałupki i Wola Morawicka. Ogółem 3088 mórg, w tym Morawica 623 morgi, na co składało się 335 mórg ziemi uprawnej, 45 m. łąk, 63 m. pastwisk, 155 m. lasów i 25 mórg nieużytków. Na terenie folwarku było 9 budynków murowanych i 10 drewnianych, a na polach majątku obowiązywał płodozmian 6, 8 i 9 - polowy. Opis pozostałych folwarków pominiemy, można jedynie dodać, że na skutek uwłaszczenia w Morawicy powstało 48 tzw. "osad", do których należały 194 morgi gruntów. Gospodarstwa osadnicze znajdowały się także w Obicach, Chałupkach i Woli Morawieckiej. Morawica była gminą wiejską obejmującą 14,589 tys. mórg i liczącą 4295 mieszkańców. Na terenie gminy pracowało łącznie 5 młynów wodnych, 2 cegielnie, destylarnia, browar, gorzelnia i dwie szkoły początkowe.
W 1885 r. Oraczewscy wybudowali pałac, a w 1898 r. sprzedali dobra Izaakowi Zacharowiczowi. Następnie przeszły one w ręce Reginy Kozakiewicz i rodziny Kastrioto-Skanderberg. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. dotychczasowi właściciele nie pojawili się. W 1923 r. dobra zostały wykupione przez skarb państwa i następnie sprzedane (wydzierżawione?) Biernackiemu. Z inicjatywy nauczyciela Edwarda Reguły, w 1926 r. utworzona została Ochotnicza Straż Pożarna. Na prezesa wybrano dziedzica - Wacława Biernackiego, który ufundował 12 hełmów, pasów strażackich i toporków. Dobra Biernackiego obejmowały wówczas 519 hektarów.
W 1930 r. wieś liczyła 347 mieszkańców. Oprócz wspomnianej już gorzelni i młynów znajdowała się tu herbaciarnia, apteka, spółdzielnia "Społem", trzy kuźnie, piwiarnia J. Giesłaka, rzeźnik Kapusta który zarazem był stolarzem, szewc Szymon Szulimowicz, wytwórnia tabaki niejakiego Sztarka oraz zajazd J. Banasika. Po 2. wojnie światowej dobra Biernackiego zostały rozparcelowane. Kaplica którą znacznie uszkodzono w czasie wojny, podupadła całkowicie, a w 1975 r. we wsi został wybudowany nowy kościół. W pałacu początkowo mieściły się mieszkania, a później oddział odwykowy miejscowego szpitala. Budynek w 2. dekadzie XXI w. został wyremontowany.
Źródła:
Zdjęcie główne: portal Echa Dnia, art. Iwony Rojek z 9 lutego 2019 r. "Pierwszy ślub w pałacu w Morawicy", fot. Aleksander Piekarski;
Portal internetowy "Dawne kieleckie, informacje historyczne";
Strona Internetowa OSP Morawica, link: http://morawica.3co.pl/kr1926.html
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11802119 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P46-S31-B_1936_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek parterowo-piętrowy, nakryty wielospadowymi dachami, o urozmaiconej bryle, wejście poprzedzone kolumnowym gankiem dźwigającym balkon.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 3,95 ha. Obecnie park miejski.

Inne

Ruiny kaplicy, 1840
Młyn wodny i spichlerz, 1905 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011