Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Wielka Wieś

Grossdorf

Województwo:wielkopolskie
Powiat:poznański
Gmina:Buk
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:nr rej.: 1801/A z 18.08.1980

Stan obecny

Stan własności nieznany.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Wielka Wieś to miejscowość granicząca od północy z miasteczkiem Buk, od płn. zachodu z wsią Wysoczka i od str. płn. wschodniej z wsią Żegowo. W dawnych czasach zwana także Świątnikami, zapewne z powodu, że należała do bukowskiego klucza dóbr biskupów poznańskich. W 1580 r. biskupi płacili pobór od 10 półłanków, 4 ogrodników i 7 półłanków pustych. Ośrodkiem zarządu dóbr we wsi było sołectwo, na czele z sołtysem, a w XVIII w. z wójtem. W "Regestach" prof. Dworzaczka znaleźliśmy nieliczne wzmianki dot. tego okresu, na przykład w 1729 r. urodził się Ignacy August, syn Macieja Witkowskiego i Marianny Leśniewskiej (zapewne posesorów). Wzmianka z maja kolejnego roku informuje o jego śmierci, a w październiku - o urodzinach córek, bliźniaczek: Jadwigi i Teresy. Są to jedyne XVIII-wieczne informacje o wsi, następnie, po 1795 r. (III rozbiór Polski) przeszła ona pod panowanie pruskie. Niemcy pozostawili folwark przy probostwie oraz utworzyli folwark główny, którego właścicielem w 1872 r. był Franz Schubert. Do folwarku należało 560 mórg gruntów. Szubert był także radcą ziemiańskim powiatu bukowskiego; zmarł w WW dnia 30 marca 1879 r. i pochowany został w Buku. Z kolei zarządczynią folwarku kościelnego, z gruntami o wielkości 1104 morgi, była pani Wittwe Kutzner. Pod koniec XIX w. wybudowano opisywany dwór, a także inne zabudowania, m. innymi cegielnię, ok. kilometra od wsi w kier. płn.-zachodnim.
W 1888 r. na WW leżącą w pow. bukowskim składała się wieś oraz folwark. W 1837 r. miała 26 domów i 269 m-ców, zaś folwark 6 domów i 75 m-ców. Od 2. poł. XIX w. wchodziła w skład dóbr rządowych Duszniki. Jak możemy sądzić po zapiskach, z czasem rodzina Szubertów uległa spolszczeniu. We wsi nadal mieszkał Kazimierz Sz., zmarły 23 listopada 1904 r., zaś właścicielem był jego ojciec - Władysław - zmarły 3 września 1908 r. (miał 77 lat). Po nim folwark odziedziczył Stanisław Szubert.
Po wyzwoleniu Polski, w strukturze własności wsi zaszły kolejne zmiany. Pojawiło się trzecie duże gospodarstwo (155 ha), należące do Ignacego Sobiecha. Dobra Szuberta w 1926 r. liczyły 178 ha, w tym 168 ha ziemi uprawnej, 5 ha łąk i pastwisk oraz 5 ha nieużytków. Gospodarstwo to posiadało własną gorzelnię. Z kolei folwark kościelny o pow. 284 ha znajdował się w dzierżawie Michała Strzyżowskiego. Na jego obszar składało się 220 ha ziemi uprawnej, 40 ha łąk i pastwisk oraz 24 ha nieużytków. Wszyscy trzej panowie musieli oczywiście płacić podatek gruntowy i wykazywali tzw. "czysty dochód gruntowy" w wysokości (w talarach): Sobiech - 804,5; Szubert - 706,35 i Strzyżowski - 1247,19. W 1930 r. wieś leżała w pow. grodziskim i liczyła 790 mieszkańców. Z większych zakładów (oprócz gorzelni) była tu Fabryka Mebli Z. Kopczyńskiego, wiatraki J. Rajewskiego i K. Staniszewskiego, warsztat kołodziejski M. Czapczyka i kuźnia E. Krzymińskiego, a ponadto: handel bydłem M. Galasa, cieśla S. Polaszek, murarz A. Jerzewski, rzeźnik A. Gawroński, stolarz W. Tuliszka, szewc S. Kopczyński i inni. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Grossdorf, która nie uległa zmianie podczas reformy administracyjnej III Rzeszy w 1943 r. Po wojnie dawne folwarki zostały zabrane przez Skarb Państwa Polskiego i uległy parcelacji. Niestety nie wiemy, czy podobny los spotkał dobra kościelne, masowo oddawane przez państwo poprzednim właścicielom.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
17718 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_300_Buk_ca1893_DRMC5820300c.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, parterowy i nakryty dachem naczółkowym, fasadą skierowany na płn.-zachód. Nad wejściem góruje trójkątna wystawka. W całym dachu znajdują się lukarny doświetlające poddasze. (Opis na podst. zdjęcia sat., prosimy o ew. korektę albo uzupełnienie w komentarzu).
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest w znacznym stopniu przekształcony. Dodajmy, że dawny folwark Wielka Wieś znajdował się dużo dalej w kier. wschodnim (ok. 2 / 2,5 km), niż współczesna lokalizacja wsi. Obecnie znajduje się on praktycznie w obrębie miasta Buk i graniczy z zabudową miejską.

Park

Wielka Wieś nie posiadała parku ozdobnego, zaś drzewostan który rozciąga się na płn.-zach. od dworu (po drugiej stronie szosy dzielącej wieś) to pozostałości sadów i naturalnego, zadrzewionego terenu, stanowiącego zieloną enklawę pośród pól otaczających dawny majątek. Cały ten obszar ma obecnie 2,76 ha powierzchni. Ogrody znajdowały się także w obrębie podwórza gospodarczego i przy samym dworze. Rośnie tam do dzisiaj kilka drzew.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.