Chwalibogowo

Stan obecny

Teren pod zarządem JST.
Dwór nie istnieje.

Historia

Dwór z 3 ćw. XIX w.
Wieś Chwalibogowo leży 6 km na południe od Strzałkowa. Jest drugą wsią o takiej nazwie w pobliżu miasta Września. Pierwsze wzmianki pisane pochodzą z połowy XV w. Wieś była gniazdem rodowym Chwalibogowskich herbu Nałęcz. Pierwszym znanym właścicielem był Wincenty z Ch., burgrabia gnieźnieński, później kaliski, który występuje w zapiskach prawie do końca XV w. Zapewne jego synem był Jan, który w 1465 r. zapisywał na połowach Ch. i Paruszewa, po 100 złp. posagu i wiana swej żonie Jadwidze. W 2. poł. XV w. we wsi był folwark, a zapewne także i dwór. Część tego folwarku Wincenty (zwany "Cundaj") zamienił na 1/12 wsi Bielawy w pow. konińskim od braci Jana, Andrzeja, Jakuba i Wojciecha Ch-kich. Piątym bratem tychże ichmościów był Mikołaj, rektor kościoła parafialnego w Stawie, który w 1474 r. wraz z Janem i jego (wspomnianą wyżej) żoną Jadwigą zapisali 2 grzywny czynszu rocznego księdzu Hieronimowi z Wielichowa, rektorowi kościoła parafialnego w Pyzdrach, za 24 grzywny dane na wyderkaf. Rok później Mikołaj z Janem dorzucili ojcu kolejną część Bielaw, w zamian za 2 łany osiadłe i 1/6 młyna wodnego (w Ch.). Tak więc Wincenty stał się dziedzicem Ch. i Bielaw, a w 1478 r. sprzedał 7 łanów w B. Piotrowi Grabowskiemu i swojej nepotce Barbarze, w zamian za część wsi Biskupice w pow. kaliskim. Ta Barbara, zamężna za Jana Kurczewskiego i jej siostra Agnieszka były dziedziczkami Ch. pod koniec XV w. W 1486 r. znajdujemy tu także Bogusława Chwalibogowskiego i Katarzynę, wdowę po Boguszu Turskim, której dobrami ojczystymi zarządzał Jan Kiełcz Brudzewski. Stary dziedzic Wincenty żył jeszcze w 1495 r., kiedy Barbara Kurczewska z siostrą Agnieszką sprzedawały swoją część Ch. Janowi Sokolnickiemu h. Nowina. Na przeł. XV i WVI w. jego syn Jan został księdzem, a cześć wsi sprzedał wyderkafem Małgorzacie, żonie Wierzbięty "Mruka" Bobrownickiego.
W 1507 r. córka Jakuba - Katarzyna (w.w. wdowa po Turskim) wyszła za Marcina Grzymałę. Chwalibogowscy w międzyczasie wybudowali we wsi dwór, na którym to (i na połowie folwarku) Marcin oprawił Katarzynie po 30 grzywien posagu i wiana. Mieli oni 3 synów: Stanisława, Wawrzyńca i Jakuba oraz córkę Agnieszkę. W 1520 r. zmarła bezpotomnie ich ciotka Barbara, której część dziedziczną sprzedano za 100 grzywien Maciejowi Skąmpskiemu. Dziesięć lat później dziedzic Marcin zapisał Katarzynie tzw. "dożywocie" z zastrzeżeniem, że jego spadkobiercy będą winni 30 grzywien spadkobiercom Andrzeja Chwalibogowskiego. Zmarł rok później, zaś wdowa dała połowę dóbr Janowi - synowi jej pierwszego męża i swojej córce Małgorzacie, zamężnej za Jana Kromolickiego. W 1532 r. byli oni posiadaczami całej wsi, którą to sprzedali (wyderkafem) Janowi Bratuskiemu h. Rola, wójtowi w Pyzdrach. Wzmianka z 1534 r. dość luźno wiąże się z dziejami Ch., natomiast jest ciekawa, bo w gronie obrońców dziedzica Kromolickiego przed Andrzejem Roszkowskim znaleźli się bracia Korzeniewscy, w tym Marcin - dziedzic młyna królewskiego pod zamkiem w Pyzdrach. Szkoda, że nie wiedzieliśmy o tym młynie podczas sporządzania opisu Pyzdr...
Tak więc w 1536 r. dziedzicami Ch. byli po połowie Kromoliccy i Jan Turski, który w tymże roku zapisywał po 150 grzywien posagu i wiana swej żonie Annie Strzałkowskiej. Po Kromolickich odziedziczyła córka Regina, natomiast Jan Turski dał swoją część Ch. matce - Elżbiecie Turskiej (w 1545 r.). W 2. poł. XV w. dziedzicami części wsi byli Bogusz, Marcin i Maciej Kromoliccy oraz Janusz Turski. Pozostali bracia Kromoliccy - Wojciech i Franciszek zmarli ok. 1561 r.
W 1558 r. Maciej K. sprzedał część Ch. gen. Wojciechowi Przyjemskiemu, kasztelanowi z Lądu, etc... Synami kasztelana i Anny Korzbok byli: Zygmunt, Andrzej, Krzysztof i Rafał. Po śmierci Przyjemskiego wdowa wyszła za Jana Spławskiego z Targowej Górki. Jeszcze w 1592 r. część Ch. należała do Fryderyka Turskiego, syna Janusza, który po podziale majątku dał ją swemu bratu Jerzemu. Pozostali bracia Turscy to: Zygmunt, Andrzej, Jan i Mikołaj. Wszyscy oni około 1596 r. sprzedali swe części Jerzemu, co uczynił także Krzysztof Przyjemski, syn Wojciecha "wraz z zasiewami, z dworem, poddanymi etc.".
Kolejne pokolenie Turskich reprezentowali wnukowie Janusza: Dobrogost i Marcjan. Pierwszy raz pojawiają się w zapisce z 1599 r., gdy odsprzedają swoją część Ch. żyjącym stryjom. W 1612 r. dowiadujemy się, że panowie ci mieli także siostrę Zofię, zamężną za Stanisława Wydzierzewskiego. Po śmierci tegoż, jego synowie wypłacili Jerzemu Turskiemu 300 złp. - zaległą część posagu za siostrę. Po Jerzym dobra odziedziczyli synowie jego i Katarzyny Dobrosołowskiej: Jerzy, Wojciech i Jan Turscy. Panowie ci mieli kuzynki (córki Andrzeja): Annę zamężną za Piotra Galińskiego i Dorotę, zamężną za Stefana Zdziechowskiego. Obie sprzedały swe części Janowi T., który w 1635 r. zapisywał żonie Barbarze Chlebowskiej posag 1500 złp. Wtedy też po raz pierwszy pojawia się w zapiskach niejaki Kuczkowski, Samuel. W 1654 r. zawarł on kontrakt z wdową po Jerzym Turskim (młodszym) - Magdaleną z Racławek i jej synami: Adamem i Wojciechem. Chodziło o to, żeby Turscy scedowali na Tomasza Trąmpczyńskiego 7 tys. złp., które zapłacił za Chwalibogowo w 1647 r. Dodajmy tu, że Magdalena w 1673 r. zapisała 1500 złp. swojej córce Dorocie, która poszła do zakonu klarysek w Chęcinach.
Po 2. wojnie szwedzkiej (tzw. "potopie") dziedzicami Ch. byli synowie Jana Turskiego i Barbary Chlebowskiej (czy Anny Młodziejewskiej?): Stanisław i Kazimierz. Ci około 1680 r. dali na wyderkaf sumę 7 tys. zapisaną na Chwalibogowie - Stanisławowi Swinarskiemu, synowi Wojciecha. W tamtym też czasie w zapiskach znajdujemy posesora Ch. - Andrzeja Wargowskiego, któremu dziedzice sprzedali część wsi, odziedziczoną po zmarłej siostrze Dorocie.
Pod koniec XVII w. Turscy sprzedali część Ch. Andrzejowi Gorzeńskiemu h. Nałęcz. W dalszych zapiskach nazywany jest on posesorem Ch. Jego synami byli Aleksander, Maciej, Konstanty i Mikołaj Gorzeńscy (w zap. - Gorzyńscy). W 1686 r. Andrzej Wargowski zapisał na Chwalibogowie sumę 2 tys. złp. Janowi Turskiemu - synowi Kazimierza. Żoną Wargowskiego była Zofia Swinarska.
W 1717 r. dziedzicem Ch. obok Gorzeńskiego był Jan Zaremba Tyminiecki, ożeniony z Elżbietą z Ostrowskich. Między tymiż panami miały miejsce jakieś długi i zastawy, lecz nie czujemy się na siłach wytłumaczyć tego czytającemu w żaden przystępny sposób. Gorzeński najwyraźniej był posesorem, a w 1732 r. jakieś sumy przez niego zapisane spadły na Ludwika Antoniego Babskiego, syna Remigiana i Marianny Doroty Śliwnickiej. W tym czasie posesorem Ch. był Mikołaj Lisiecki.
W 1753 r. Magdalena Wargowska, córka Andrzeja i Zofji Swinarskiej, żona Andrzeja Miklaszewskiego, sprzedała części Chwalibogowa - księdzu Teodorowi Czartoryskiemu, biskupowi poznańskiemu, za kwotę 24 tys. złp. Pięć lat później, w Ciążeniu, biskup sprzedał Ch. za tę samą kwotę Antoniemu Boguckiemu, ożenionemu z Franciszką Walknowską. Mieli oni syna Marcelina - kolejnego dziedzica wsi - ożenionego z Katarzyną Wolińską, córką Józefa i Rozalii Pawłowskiej. W 1791 r. Bogucki sprzedał Ch. za 88 tys. złp. generałowi Andrzejowi Mielęckiemu, synowi Jana i Konstancji Lipskiej. W bliżej nieznanych nam okolicznościach generał pozbył się Chwalibogowa, sprzedając je prawdopodobnie w ręce niemieckie.
W latach 40. XIX w. wieś znajdowała się w rękach Franciszka Zielonackiego h. Leszczyc, ożenionego z Józefą Bronisz h. Wieniawa. W 1843 r. urodził się ich syn Aleksy, który w 1878 r. poślubił Antoninę Skórzewską z Kretkowa. Mieli 4 córki. W 1872 r. dobra Zielonackiego miały 1095 mórg obszaru. Na ogólny areał składało się 975 m. ziemi uprawnej i 120 m. łąk i pastwisk, a czysty dochód gruntowy wynosił 949 talarów. Aleksy Zielonacki zmarł w 1893 r. Sądzimy, ze to on wybudował we wsi opisywany, nieistniejący obecnie dwór.
W 1885 r. Chwalibogowo pod Strzałkowem leżało w powiecie wrzesińskim i dzieliło się na wieś oraz dominium. W części wiejskiej znajdowało się 5 domów z 51 m-cami wyznania katolickiego, w tym 19 analfabetów. Na części domenalnej wznosiło się 5 domów, w których mieszkało 140 osób, w tym 1 ewangelik. Dobra obejmowały 1094 morgi gruntów. Do stacji pocztowej w Strzałkowie było 6 km, a do stacji kolei żelaznej we Wrześni 18 km.
W 1913 r. w skład dóbr rycerskich Ch. wchodził także "Anteil in Graboszewo". Ch. miało 279 ha w tym 225 ha ziemi uprawnej oraz czysty dochód gruntowy w wys. 2747 marek; Graboszewo - 62 ha, w tym 34 ha ziemi uprawnej i 372 marki cz. doch. gruntowego. Właścicielem był Witold von Szeliski.
W 1926 r. Chwalibogowo pod Strzałkowem należało do Tadeusza Skrzydlewskiego i miało 310 ha, w tym 280 ha ziemi uprawnej, 20 ha łąk i pastwisk oraz 20 ha nieużytków. Gospodarstwo zajmowało się głównie uprawami zbóż oraz buraków. Dochodu gruntowego nie podano. Wsi tej nie uwzględniły Księgi Adresowe Polski z lat 1926-30. W latach 1943-45 nosiła ona nazwę Lobau. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Józef Krzepela "Rody ziemiańskie XV i XVI wieku...", Kraków 1930
Geoportal;
Mapster:
5965 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3772_Sokolnik_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór wznosił się pośrodku parku i fasadą skierowany był na południe. W miejscu w którym stał znajduje się niewielka polana.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie zniekształcony. Z dawnego podwórza gospodarczego zachował się jeden budynek.

Park

Park z 1. poł. XIX w. o pow. 2,78 ha, zachowany w dawnych granicach, z wykarczowanym płd-wschodnim narożnikiem. Park w obrębie dz. ewid. nr ...13.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011