Młodasko

Stan obecny

Dwór nie istnieje. Stan własności parku - nieznany.
...Pod zarządem J.S.T. albo A.N.R.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Młodasko, dawne "Młodawsko", to wieś leżąca 27 km na zachód od centrum miasta Poznania. Osada istniała tu już w średniowieczu, u stóp drewnianego zamku (castrum) i grodu bytyńskiego. Okres istnienia osady datowany jest na lata 1100-1250. To zapewne mieszkańcy tych osad, założyli w ich pobliżu cmentarzysko szkieletowe, odkryte kilkaset metrów na płd.-wschód od szosy z Mł. do Kiączyna. Po grodzisku do dziś zachowało się wzniesienie, tradycyjnie zwane "szańcem szwedzkim". Posiadacze grodu i zamku nie byli właścicielami Młodawska, osada ta początkowo należała do zakonu cystersów w Paradyżu, co potwierdza zapiska z 1257 r., kiedy to dobra klasztoru zatwierdził i "wziął w opiekę" książę Przemysław II. Książę ten, współcześnie przezwany "Przemysłem", został później królem Polski...
Z rąk cystersów wieś wyszła pod koniec XIV w. i stała się dobrami szlacheckimi. Wtedy dopiero jej właścicielami zostali posiadacze zamku w Bytyniu. W położonej na wzgórzu niewielkiej twierdzy urzędował wówczas kasztelan starogrodzki - Mikołaj z Bytynia - posiadacz także Mł., Nojewa i in. Jeszcze w 1389 r. wzmiankowane jest "Młodawsko pod zamkiem Bytyń".
Początek XV w. był okresem intensywnego wyznaczania granic i zajmowania terenów pod kształtujące się wsie. W 1403 r. woźny sądowy zapowiadał, kto weźmie miejscowe lasy, gaje i zarośla we w.w. wsiach. Samo Mł. już wówczas podzielone było na kilka części, albowiem spora była rodzina pierwszych dziedziców tejże wsi. Po wspomnianym Mikołaju odziedziczyło ją co najmniej pięciu jego synów i córka, z których znamy: Jakuba (Jakusza), Bodzętę, Miroszka i Pietrasza. W zw. ze sporami pomiędzy braćmi, w 1411 r. do ustalenia granic ich części miało być zwołane tzw. "opole". Początek XV w. to okres rozbudowy wsi, w której powstał nawet kościół, wzmiankowany w 1427 r., kiedy to "witryk" kościoła - Bodzanta - toczył spór z mieszczaninem z Pniew - Żaczkiem. Innemu - Janowi - dał w tym samym roku całe części wsi Rybocześnica.
W latach 30. XV w. w zapiskach zaczynają pojawiać się dzieci w.w. braci, m.in. Grzegorz i Jan oraz ich kuzyni: Jan i Wojciech. Dziedziczką "uwiecznioną" w zapiskach z tego okresu była Tomisława - matka Jana i Grzegorza. W międzyczasie kościół wybudowano także w Bytyniu i dlatego sądzimy, że ten fakt był przyczyną opuszczenia świątyni w Młodasku, o której w zapiskach nie ma już później żadnych śladów. Za to w 1438 r. toczył się proces o prawo patronatu nad kościołem w Bytyniu, w którym uczestniczyła owa Tomisława z synami. Ok. 1446 r. Grzegorz ożenił się z Małgorzatą, z którą mieli syna Jana. Zapewne synem onego był Adam Młodawski, ożeniony z Małgorzatą, której w 1480 r. zapisywał 200 grzywien posagu i t. wiana. Wcześniej zapisał swojej siostrze Katarzynie (dożywotnio) na Mł., 2 grosze czynszu rocznego.
Z Małgorzatą Adam miał pięciu synów: Jana, Piotra, Stanisława, Jerzego i Marcina. Wobec tak hojnego obdarowania potomstwem, dziedzic wybudował we wsi nowy dwór, który na pocz. XVI w. stał się przedmiotem sporu i targów pomiędzy braćmi. We wzmiance z 1507 r. jest także mowa o "siedlisku, sadzie i ogrodzie", które od Jana i Piotra kupił Stanisław Młodawski. Dwa lata później bracia toczyli spór z sąsiadami z Bytynia i Kunowa o prawo patronatu nad kościołem w B. Każdy z nich się ożenił, zaś panny obdarowywane zostały posagiem i wianem, w wys. średnio po 25-50 grzywien. Biorąc pod uwagę, że wiano wypłacane było po ślubie, były to łączne kwoty rzędu 50-100 grz.
W okresie 1507-1510 obszar wsi powiększył się z ok. 7 łanów do 11 - w tym 2 i pół łanu opuszczonego, a do poboru liczono jeszcze 6 zagrodników i karczmarza. W 1510 r. dobra podzielono oficjalnie pomiędzy pięciu braci, ustalono także wymiar poszczególnych podatków "po 6 groszy dziesięciny wiardunków dla plebana w Tarnowie (Podgórnym); dla plebana w Bytyniu: meszne od zagrodników i karczmarza po 1 groszu, również od kmieci (też po 1 groszu?), ponadto dziesięcinę snopową z folwarków 5 dziedziców" (Sł. H-G...). W tym okresie do parafii w Bytyniu należały Młodawsko, Kunowo i Rościegniewice.
Najstarszy z braci - Jan - już w 1514 r. dał swoją część dziedziczną nieletnim synom: Mikołajowi i Janowi. W 1516 r. dziedzice wsi zostali ukarani grzywną, bo nie stawili się w sądzie, pozwani przez swoją siostrę Annę, wdowę po Andrzeju - kowalu z Buku. W latach 30. XVI w. części wsi zaczęły przechodzić w ręce osób spoza rodziny. Pojawił się tu Andrzej Jaktorowski z Jankowic, Jan Baworowski, a później także Jan Wargowski. Po Andrzeju jego część w Mł. odziedziczył syn Andrzej, zaś w Psarskiem Łukasz Jaktorowski, ożeniony z Anną z Ostroroga. Łukaszowi przypadło także wiele innych wsi, w tym część Młodaska, na której w 1547 r. zapisywał żonie posag i wiano. Łukasz prawdopodobnie mieszkał na stałe w Jankowicach, stąd też przybrał nazwisko Jankowskiego i w 1547 r. przekazał część Mł. seniorowi - Janowi Wielżyńskiemu. Ten, mając w zamyśle pozostawienie w Młodasku swojego syna - Jana, zapisał na Mł. i posiadanej Wierzei aż 250 grzywien posagu i t. wiana jego przyszłej żonie - Elżbiecie Mileńskiej. Jan z czasem otrzymał przydomek "Dupka", a z Elżbietą miał jedynego syna Stanisława.
Tenże Stanisław oraz Ezechiel Wargowski (syn Jana) byli płatnikami poboru w Młodasku, w 1580 r. Pierwszy płacił od 6 półłanków, 1 zagrodnika i 1 krawca, zaś drugi od 4 półłanków, 3 zagrodników i 4 komorników. Część wsi posiadała też Dorota Odolikowska, która płaciła od 4 zagrodników. Na przełomie XVI i XVII w. niektóre części poprzechodziły w drodze sprzedaży na Lubomęskich i Andrzeja Skóry Obornickiego, piszącego się z Gaju. Tak więc w 1. poł. XVII w. cztery (3?) główne części Młodawska należały do: Lubowęskich, Wargowskich i Andrzeja Wielżyńskiego - syna Stanisława i Reginy Obornickiej. Andrzej ożenił się z Zofią Czarlińską i miał z nią syna Jakuba. W latach 30. część wsi kupili w drodze wyderkafu Śremscy, a w 1641 r. Dobiesław Śremski sprzedał część lasu dziedzicznego w M. - Stanisławowi Skrzetuskiemu. Lata 40-te były w M. dość niespokojne, gdyż pojawiło się tu wiele rodzin protestanckich nie mających praw do majątku. Niektórzy próbowali zabrać dobra siłą, jak np. bracia Rosnowscy. W 1644 r. zabity został prawowity dziedzic M. - Stanisław Kraśnicki. Oględziny Kraśnickiego przeprowadzono we dworze dóbr Młodasko, w piątek przed Niedzielą Palmową, w ramach "śledztwa" przeciwko sługom: Piotrowi Słupskiemu, Jakubowi Górskiemu i Stefanowi Judyckiemu. Finał sporów Rosnowskich i Kraśnickich nastąpił w pierwszą niedzielę adwentową, gdy bracia Kraśniccy wraz kupą czeladzi i służby (60 ludzi) zbrojnie najechali dwór w Młodasku, zastrzelili dzierżawcę Jana Objezierskigo, a jego żonę poranili i wygnali z majątku wraz z dziećmi. Nie znamy dokładnej chronologii wydarzeń, ale wtedy także Wojciech Rosnowski zabił swego brata Andrzeja, zaś dziedzicem (części) M. został ich brat - Adam.
Jeszcze w 1644 r. Kraśniccy sprzedali część wsi Wojciechowi Gzowskiemu, a inną część pisarzowi grodzkiemu z Poznania - Piotru Konarzewskiemu. Po śmierci pisarza w 1647 r., wdowa wraz z opiekunami nieletnich dzieci, sprzedali Młodasko Marcinowi Skórzewskiemu. Niebawem rozpoczął się najgorszy okres w dziejach Rzplitej - 2. wojna szwedzka i jej konsekwencje, wojna z Rosją, wojna północna i towarzyszące im zarazy. W Młodasku w tym czasie następowały częste zmiany właścicieli, poza tym wieś nadal była podzielona na kilka części. W 2. połowie XVII w. siedzieli tu potomkowie Skrzetuskich i Seweryn Kęszycki, zaś w 1670 r. pojawił się Jan Piotrowski, którego syn - Stanisław - w 1690 r. sprzedał swoją część Stanisławowi Miłaczewskiemu. Bratem tegoż Stanisława był ks. Adam Miełaczewski, kanonik katedralny poznański. W 1699 r. Stanisław sprzedał wieś Aleksandrowi Karchowskiemu, synowi Adama, za kwotę 43,5 tys. złp. Część dóbr po bracie odziedziczyła Anna Karchowska, zamężna za Stanisława Tomickiego. W 1729 r. dała te dobra synowi - Władysławowi Tomickiemu. Ten był później miecznikiem poznańskim, umarł zaś przed 1755 r.
W międzyczasie w Młodasku cały czas żyli potomkowie Karchowskich, pojawili się Pigłowscy h. Jastrzębiec i Żychlińscy h. Szeliga. Wśród zarządców i posesorów znajdujemy Nieżychowskich h. Pomian oraz Annę i Wawrzyńca Wojciechowskich. W latach 50. XVIII w. część wsi od licznych spadkobierców kupił Antoni Zaremba z Kalinowy (h. własnego), natomiast druga połowa wsi - po Władysławie - przeszła na Ignacego Tomickiego. W 1759 r. Tomicki postanowił sprzedać majątek Zygmuntowi Grodzickiemu, miecznikowi kaliskiemu, generałowi-majorowi wojsk koronnych. Niepełnoletni bracia Tomickiego obiecali zrobić to samo, gdy tylko "dojdą do lat". Grodzicki na pocz. lat 60. został także podstolim wschowskim; zmarł w Młodasku dnia 8 listopada 1763 r.
W dniu 3 listopada 1774 r., w Warszawie, spisano umowę odnośnie dziedziczenia M. Podczas sporu, strony wywodziły swoją genealogię i prawa majątkowe jeszcze od Skrzetuskich, Piotrowskich i Miłaczewskich. Ostatecznie sąd postanowił przyznać prawa majątkowe rodzinie Grodzickich i ich spadkobiercom. W kolejnych latach, zapewne w zw. z powyższym aktem, w zapiskach znajdujemy jedynie nazwiska kolejnych posesorów Młodaska. W 1778 r. po raz ostatni pojawia się też dawna postać nazwy wsi - Młodawsko, aczkolwiek znajdujemy ją sporadycznie aż do 2. poł. XIX w. Od tego też roku we wsi zarządcami (posesorami) byli kolejno: Anna Rosnowska (wd. po Antonim Romiejewskim, 2-o v. po Stanisławie Golańskim), Marcin Bąkowski z żoną Franciszką Olszewską, Ignacy Sczaniecki h. Ossoria (zm. 17.12.1793 r. w Mł.); Michał Sczaniecki z żoną Gustawą d'Engeström i Chryzostom Niegolewski h. Grzymała z żoną Łucją Bnińską (pocz. XIX w.).
Z czasem Niegolewscy z posesorów stali się dziedzicami M., jednakowoż nie potrafimy opisać, w jaki sposób to nastąpiło. Zapewne to oni wybudowali w Młodasku opisywany dwór w otoczeniu parku. W 1855 r. Władysław N., syn Andrzeja - płk wojsk polskich, doktor praw, ref. sądu apelacyjnego w Poznaniu, zaślubił Wandę Marię Weronikę Kwilecką, córkę Leonarda i Tekli z Sieroszewskich (dz-ów Dobrojewa). Dziedzic - Chryzostom Niegolewski zmarł 18 lutego 1860 r. i pochowany został w Bytyniu. W pogrzebie uczestniczył jego "nepot", Bronisław Gąsiorowski h. Ślepowron. Historię Gąsiorowskich przedstawiliśmy w opisie Bytynia w naszym katalogu.
W 1885 r. M. dzieliło się na część wiejską z 3 domami i 26 m-cami, w tym 1 ewangelik; 8 analfabetów oraz domenę z 12 domami i 185 m-cami, w tym 173 katolików i 12 ewangelików; 56 analfabetów. W skład dominium o rozległości 3148 mórg wchodziło także leśnictwo. Pod wsią znajdował się nasyp "40 stóp wysoki, z rowem, mający 160 kroków obwodu, u góry 11 do 13 kroków średnicy; było to zapewne dawne grodzisko". Właścicielem majątku był Bronisław Gąsiorowski, po którym odziedziczyła przybrana córka Helena. W 1926 r. majątek liczył 949,47 ha, w tym 548,48 ha ziemi uprawnej, 30,07 ha łąk i pastwisk, 293,92 ha lasów i 77 ha nieużytków. W celu wyliczenia podatku gruntowego, do urzędu skarbowego wykazywano kwotę 3264 talarów tzw. czystego dochodu. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Bernikau. Po 2. wojnie światowej dawny majątek ziemski został zabrany i rozparcelowany przez Skarb Państwa Polskiego. Dwór nie zachował się do czasów obecnych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal;
Mapster:
5590 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3565_Gr_Gay_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór wznosił się centralnie pośrodku parku. Był to budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi zbliżonej do SW-NE. Nie wiemy, która z elewacji pełniła rolę fasady, ponieważ z obu stron do dworu prowadziły prostopadłe aleje, nie zakończone tradycyjnym okrągłym podjazdem.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest dość dobrze czytelny, z zachowanymi budynkami i drogami wewnętrznymi.

Park

Park dworski z XIX w. o pow. 10,705 ha (w tym. działka nie będąca ob. parkiem, nr ...88/17), zachowany w dawnych granicach, założony na planie regularnego kwadratu - obróconego w osi o ok. 30 st. zgodnie z ruchem wsk. zegara. W północnym narożniku niegdyś znajdował się sad owocowy. Zachowała się aleja kasztanowców, a wśród drzewostanu pomniki przyrody: dwa jesiony o obw. w pierśnicy 350 i 380 cm oraz lipa drobnolistna o obw. 380 cm.