Niemczyn

Stan obecny

Własność Gminy Damasławek.

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
W dawnych zapiskach wieś występuje jako Niemczyno Major. Pierwsza wzmianka o dobrach niemczyńskich pochodzi z XIII w., gdy ich właścicielem był Zbylut z Kozielska. We wsi była już też kaplica, na której Zbylut osadził kapelana Henryka, jednego z cystersów przybyłych do Łekna. Przez prawie dwa stulecia wieś należała do cystersów, dopiero w poł. XV w. stała się własnością szlachecką. Wśród ówczesnych właścicieli wymieniany jest Piotr, a następnie Trojan Niemczyński. Wieś wzmiankowana jest też w "Liber Beneficiorum" Jana Łaskiego z pocz. XVI w. Łaski podaje, że wieś należała do parafii Łekno, a dwór i folwark do parafii Kozielsko. Daniny płacono proboszczowi w Łeknie; kmiecie po groszu od domu, a zagrodnicy po pół grosza. W 1580 r. dziedzicem wsi był Stefan Grudziński, heretyk, który założył tu zbór braci czeskich. Aż do pocz. XVII w. kaplica stała opuszczona; w 1608 r. wizytował ją archidiakon de Save. Grudziński ożeniony był z Anną z Kościelca h. Ogończyk, z którą miał synów: Stanisława, Franciszka i Władysława. W 1647 r. głośna była sprawa sądowa o zastrzelenie koniuszego dziedzica Franciszka Grudzińskiego, przez Andrzeja Potarzyckiego. Stało się to w Niemczynie, w dzień narodzenia świętego Jana Chrzciciela. Po Władysławie i Stanisławie dziedziczką (ok. 1658 r.) była niepełnoletnia wówczas bratanica, córka Franciszka i Krystyny z Ciświcy - Franciszka Grudzińska. W 1676 r. odwdzięczyła się stryjowi - Stanisławowi G., dając mu Niemczyn w dożywocie. Ten w zamian cedował jej spore sumy w gotówce, łącznie prawie 200 tys. ówczesnych złotych polskich. W międzyczasie współwłaścicielami wsi była liczna rodzina, w tym przyrodni brat Władysława - Dobrogost Belęcki. W 1664 r. dostał on w spadku m.in. połowę starodawnego, wielkiego, opuszczonego dworu w Niemczynie. W 1693 r. właścicielem wsi oraz Niemczynka, Stępuchowa, Grzymułtowic, Kozielska i innych był już Władysław Czarnkowski, ożeniony z Anną Kazimierą Grzymułtowską. W 1701 r. powstała inicjatywa budowy nowej kaplicy w Niemczynie. Proboszcz w Kozielsku otrzymał na ten cel m.in. 3 tys. złp. od Mikołaja Brudzewskiego. Prawdopodobnie resztę dołożyła dziedziczka Czarnkowska, a drewniana kaplica stanęła ostatecznie w 1709 r. Kolejnymi właścicielami wsi byli Swiniarscy, Jan Wodecki, rodzina Turno i Józef Radzimiński. Na pocz. XX w. przeszła ona w ręce Malczewskich h. Awdaniec, którzy w 1817 r. wznieśli tu nowy dwór. Hipolit Malczewski, syn Ignacego, pułkownika wojska polskiego, ożenił się z Justyną Zarembą, z którą miał syna Adolfa Ignacego (1813-1887). W 1833 r. w Kcyni, Adolf zaślubił Pelagię Radzimińską h. Lubicz (1813-1871). Mieli aż 14 dzieci, z których tylko najstarszy Stanisław urodził się w Niemczynie (w 1834 r.). Później sprzedali wieś Józefowi Goślinowskiemu h. Junosza, ożenionemu z Marianną Rakowską. W 1839 r. w Niemczynie urodziła się córka tychże - Helena, która jednak zmarła przeżywszy zaledwie 11 m-cy. Majątek pozostawał w rękach potomków Goślinowskich prawie do k. XIX w. W 1885 r. we wsi znajdowało się 10 domów, zamieszkałych przez 106 osób, w tym 1 ewangelik, 4 żydów; reszta katolicy. Majątek stanowił domenę o pow. 2861 mórg, w skład której wchodziły folwarki Karolinowo i Marjanowo. Mniej więcej już wtedy Goślinowscy sprzedali dobra Komisji Kolonizacyjnej, która rozparcelowała majątek. Dalej dwór wykorzystywany był już tylko jako dom mieszkalny. W 1930 r. we wsi było 440 mieszkańców. Po 2. wojnie światowej relikty dawnego zespołu dworskiego uległy dalszemu przeobrażeniu ze wzgl. na powojenną zabudowę i rozwój wsi.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Plan Odnowy Miejscowosci Niemczyn, 2008;
Wielka genealogia Minakowskiego;
Geoportal;
Księga Adresowa Polski, 1930.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć ani opisu właściwego dworu. Prawdopodobnie dwór nie istnieje, co potwierdzają stare mapy. Ew. jest to widoczny na mapce budynek, usytuowany dłuższą osią w kierunku N-S. Niegdyś dwór miał wejścia od wschodu i zachodu Na zamieszczonym zdjęciu szkoła i dalej dawne budynki dworskie. W tyle za nimi rozciąga się park.

Park

Park dworski z 1. poł. XIX w. Łączna pow. drzewostanu, występującego na kilku różnych dz. ewid. wynosi 1,78 ha. Jednak najstarsze drzewa rosną jedynie na dz. nr 122 o pow. 0,6789 ha. Park przestał pełnić swą funkcję ponad 100 lat temu, dlatego zmiany które w nim zaszły są duże i nieodwracalne. Niegdyś zajmował cały czworobok ograniczony drogami od północy i wschodu o pow. 4,7 ha (łącznie z budynkami). Wyjście ogrodowe dworu poprzedzał półokrągły klomb, następnie na zachód prowadziła półokrągła aleja otaczająca pierwszą kwaterę drzew. Pozostałe alejki tworzyły obrócony trapez, którego podstawę stanowiły budynki dworskie od strony wschodniej.
Mapster: http://www.amzpbig.com/maps/3170_Stempuchowo_1940_UMK_orig.jpg

Inne

Cmentarz kat., 1. poł. XIX w.
Zespół kośc. par. p.w. Wniebowzięcia NMP, 1897 r.
Kuźnia, mur., k. XIX w.
Poczta, mur., kam-ceglana, 1881 r.
Kaplica dworska (w parku) z dzwonnicą, ewangelicka, pocz. XX w.
Szkoła, pocz. XX w.
Zajazd (ob. budynek mieszkalny), k. XIX

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011