Kopanina

Stan obecny

Park.
Własność Gminy Damasławek.

Historia

Dwór z 1 poł. XIX w.
Najdawniejszej historii Kopaniny nie znamy. Ziemie późniejszej wsi stanowiły zapewne część sąsiednich miejscowości: Mokronosów, Starężyna i Starężynka. Z pewnością należały do cystersów, którzy już w 1160 r. pisali o śmierci Zbyluta w Mokronosach: "Slavenicus Zbilud comes filus Zbiludi comitis fundatoris nostri villam Mokronosy contulit monasterio". Tereny te mogły też należeć do istniejącej już w XIV w. wsi Kołybki, z którymi Kopanina występuje w zapiskach. Pierwsze wzmianki o wsi jakie znajdujemy w regestach grodzkich i ziemskich pochodzą dopiero z pocz. XVII w. W 1605 r. Zygmunt i Stefan Grudzińscy czynili działy, na skutek których wieś Kopanina z folwarkiem znalazła się w posiadaniu Stefana. Po nim odziedziczył syn Stanisław, który w 1657 r. sprzedał Kopaninę, Kołybki i Las, Dobrogostowi z Pogorzeli Pogorzelskiemu, za kwotę 40 tys. złp. Ten niezwłocznie sprzedał folwark K. i Kołybki swej żonie, Domicelli Trąmpczyńskiej, a w 1674 r. sprzedali wszystko Maciejowi Romanowi, synowi Sebastiana, za kwotę 30 tys. złp. Tenże na dobrach zapisywał 1000 złp. posagu i tyleż wiana swej żonie, Jadwidze Ulatowskiej. Po 13 latach gospodarowania Romanowie sprzedali majątek za 38 tys. złp. Maciejowi ze Słup Wałdowskiemu, po czym ten wyderkował majątek swemu sprzedawcy za 22 tys. Najwyraźniej Roman nie oddał pieniędzy, bo w 1696 r. jako właściciel nadal wymieniany jest Wałdowski z żoną, Barbarą Chrząstowską. Ich synem był Franciszek Wałdowski, który w 1698 r. odkupił majątek od rodziców za 40 tys. złp. Jakieś trudności czynił im ks. biskup kamieniecki, opat z Lądu i Wągrowca - Chryzostom Benedykt Gniński oraz Andrzej Żółtowski, więc Wałdowscy rok później próbowali sprzedać wszystko Franciszkowi z Rozbitka Urbanowskiemu, za kwotę 32 tys. złp. Nie wiemy, czy do tej transakcji (w 1699 r.) doszło, w każdym razie na mocy kolejnego kontraktu właścicielem Kołybek i Kopaniny został w 1702 r., wspomniany Żółtowski. Ten od razu po kupnie scedował dobra na rzecz wspomnianego biskupa - Gnińskiego. Kolejna zapiska z 1712 r. mówi prawdopodobnie o tej samej transakcji, potwierdzając sprzedaż K. i Kołybek przez Franciszka i Jana Mikołaja Wałdowskich w.w. biskupowi. Kolejnym dziedzicem w 1730 r. był jednak Franciszek Urbanowski, po nim zaś dobra odziedziczył syn - Walenty. Ten miał rodzeństwo: Macieja, Mariannę, Franciszkę i Katarzynę. Franciszka U. wyszła za Jakuba Grodzickiego (dziedzica Kopaniny w 1764 r.), a 10 lat później sprzedała wieś Franciszkowi Zagórskiemu h. Grzymała. Grodziccy mieli córkę Ewę, ta zaś wyszła za Antoniego Żurawskiego. W 1774 r. wspomniane wyżej towarzystwo kwitowało dziedzica - Zagórskiego - z 1000 złotych zapisanych Ewie Żurawskiej przez babkę. W 1782 r. Zagórski ofiarował posag 4,5 tys. złp. swojej córce Magdalenie, która wyszła za Adama Goliszewskiego - dziedzica Jaroszewa. Rok później dziedzic wraz z Józefem Wolskim, szambelanem królewskim, zawarli kontrakt sprzedaży Kołybek i Kopaniny za 92 tys. złp. oraz Rakowa za 41 tys. złp. Do finalizacji kontraktu jednak nie doszło, ponieważ Zagórski w lipcu 1783 r. się rozmyślił. Był bezpotomny i chciał odsunąć od spadku po sobie swoją siostrę. Ostatecznie sprzedał dobra za 143 tys. Tadeuszowi Trzcińskiemu - mężowi siostry.
Na przełomie XVIII i XIX w. dobra przeszły w ręce rodziny Sobierajskich h. Dołęga - Kazimierza, ożenionego z Marianną Jarowską. Ci mieli syna - Wincentego (1790-1870), ożenionego dwukrotnie. Pierwszą żoną była Michalina Topolska, która zmarła w 1841 r. i to na jej cześć dziedzic wybudował kaplicę w parku. Drugą żoną była Elżbieta Ludwika Jaraczewska z Jaraczewa h. Zaremba. Miał z nią 3 dzieci, w tym syna Leona Franciszka (1845-1887) i córkę Marię Zofię (1845-1926). O innych córkach Wincentego nic nam nie wiadomo, nie ma o nich śladu w zapiskach Dworzaczka, ani w największej bazie genealogicznej WGM. Zapewne to właśnie dla Wincentego Sobierajskiego wzniesiony został obecny dwór, w otoczeniu którego założono park krajobrazowy. W 1868 r. 23-letnia Maria wyszła za hrabiego Stanisława Bnińskiego z Biezdrowa. Leon ożenił się dopiero 5 lat po siostrze, 12 lutego 1873 r. w Mielżynie, biorąc sobie za żonę córkę dziedzica Odrowąża - pannę Stanisławę Juliannę Gutkowską h. Leszczyc (lub Gutowską, wg WGM). W 1879 r. od Leona Sobierajskiego majątek kupił niemiecki podporucznik Ernest Wenzel (Wenrel?), za kwotę 456 tys. marek. Wielkość dóbr (łącznie ze Starężynkiem) określona w kontrakcie to 738 ha, czyli 2950 mórg. W 1885 r. wieś stanowiła dominium w pow. wągrowieckim o pow. 1737 mórg. Było tu 9 domów zamieszkałych przez 149 osób, w tym 147 katolików i 2 ewangelików; 63 analfabetów. Do majątku należała cegielnia. Pod koniec XIX w. właścicielem Kopaniny został Walter Frajtak, następnie Niemiec nazwiskiem Klatt. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. dobra stały się własnością skarbu państwa, a ich pierwszym dzierżawcą był niejaki Olszewski. W 1926 r. dzierżawcą majątku był już Władysław Halicki. Na ogólną powierzchnię 735 ha składało się 423.9 ha ziem uprawnych, 171,2 ha łąk i pastwisk, 126,2 ha lasów, 14,2 ha nieużytków i 0,4 ha wód. Dobra dostarczały 1817 talarów czystego dochodu gruntowego. Za czasów Halickiego ogród w K. przeżywał swój renesans. Postawiono nowoczesną szklarnię, a na terenie parku znajdował się kort tenisowy. Ogrodem zajmował się Jan Szuman, którego dom stoi we wsi do dzisiaj. Majątek ziemski w Kopaninie zakończył swój byt parcelacją przeprowadzoną przed wybuchem 2. wojny światowej. Zarządca Halicki w 1939 r. wyprowadził się do Żegocina. W czasie wojny wieś nosiła nazwę Gutacker. Po wojnie pozostałości folwarku zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W latach 1952-56 na bazie folwarku działała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. Budynki folwarczne spełniały swe funkcje aż do lat 90. XX w. Dwór Sobierajskich nie zachował się do czasów obecnych, ostatecznie popadł w ruinę po wyprowadzeniu się mieszkańców w latach 70. XX w.
Źródła:
Wikipedia;
Strona internetowa: "Warto zobaczyć. Pomniki przyrody w gminie Damasławek";
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Geoportal, Mapster.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór wznosił się pośrodku parku, w lokalizacji zaznaczonej na mapce obok. Wybudowany był na planie prostokąta, w dłuższej osi W-E, fasadą zwrócony na południe. Na osi wejścia znajdował się duży, okrągły klomb, zaś na osi elewacji ogrodowej pierwsza - okrągła kwatera parku, otoczona alejką od której odchodziła dalsza, prowadząca w płn. i wschodnie rejony parku, do kaplicy. Po zach. stronie drogi przecinającej założenie z północy na południe, znajdowała się osada mieszkalna pracowników folwarku, a niżej na południe podwórze gospodarcze. Cegielnia znajdowała się przy drodze prowadzącej od folwarku w kier. wschodnim.

Park

Park z 1. poł. XIX w. o pow. 3,56 ha. Wewnątrz parku, na miejscu gdzie niegdyś stał dwór znajduje się plac sportowy. Wśród starodrzewu okazy pomnikowe dębów (7 sztuk) w trzech grupach o nazwach: Herkules, Dębowa Korona i Wincenty. W płn.-wschodnim narożniku parku znajduje się kaplica. Południową część parku stanowił niegdyś sad owocowy, po którym pozostało kilka rachitycznych grusz i dzikich czereśni. Wewnątrz parku były też dwa stawy połączone rowem, z przerzuconym nad nim drewnianym mostkiem.
Analiza na podst. Mapster: http://www.amzpbig.com/maps/3170_Stempuchowo_1940.jpg
Pomiary - Geoportal, 18.01.2017 r.

Inne

Kaplica grobowa Sobierajskich p.w. świętego Michała Archanioła, 1830 r., nr rej.: A-375 z 23.06.1979
Szkoła, mur., pocz. XX w., obecnie dom nr 2
Oficyna, mur., 1908 r., obecnie dom nr 7
Dom ogrodnika, mur., 1911 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011