Kaliszany

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1253 r., gdy jako Calissani była własnością zakonu cystersów z Łekna. Inne nazwy jakie znajdujemy w zapiskach to Kaliszani (1391) oraz Kałyszany (1577). Po przeniesieniu cystersów do Wągrowca wieś należała do opatów wągrowieckich i stąd brak o niej zapisek w aktach grodzkich i ziemskich. Jej nazwa pojawia się w dokumencie z 1630 r., gdy w Kaliszanach odbywa się sprawa spadkowa po Adamie Kozielskim. Na pocz. XVIII w. wieś należała do biskupa kamienieckiego, a zarazem opata z Wągrowca - ks. Chryzostoma Benedykta Gnińskiego. Dobra były dzierżawione drobnej szlachcie, m.in. Katarzynie Marszewskiej, wdowie po Michale Choińskim. W 1737 r. w Kaliszanach zmarł prałat Skaławski, również opat wągrowiecki. W tamtym czasie posesorem dóbr był Stanisław Turboyski. W 2. poł. XVIII w. dzierżawcami byli: Józef Buczkowski ożeniony z Heleną z Cielęckich, Wojciech Kraszewski, następnie Tokarscy i Skrzetuscy. Ostatnim opatem i komedatem wągrowieckim dzierżącym Kaliszany był ks. Maksymilian Skrzetuski, kanonik gnieźnieński. Po III rozbiorze Polski majętność przeszła w ręce rządu pruskiego i należała do domeny w Wągrowcu. W 1. poł. XIX w. właścicielem dóbr był Maciej Markowski (zm. w 1840 r.), ożeniony z Justyną Eichostówną. Dwa lata po śmierci dziedzica, będąca w kwiecie wieku wdowa (50 l.) wyszła za Jana Władysława Kurcewskiego. Majątek liczył wtedy ok. 842 ha, zaś część należąca do włościan 324 ha. Kolejnym, znanym nam dziedzicem był w 2. poł. XIX w. Karol Jakub Nieżychowski h. Pomian, bezdzietny, po którym odziedziczył krewniak, Bolesław Nieżychowski (1859-1922). Ten był synem Kazimierza i Jadwigi Kierskiej h. Jastrzębiec - dziedziców Granówka pod Poznaniem. W 1885 r. na Kaliszany składała się kolonia nad jeziorem i dominium o pow. 3299 mórg. Do włościan należało ok. 1300 mórg. Kolonia liczyła 20 domów ze 182 m-cami, a majątek 8 domów ze 154 m-cami, w tym 134 katolików, 20 ewangelików; 60 analfabetów. Bolesław Nieżychowski w 1887 r. sprzedał majątek Władysławowi hr. Sokolnickiemu h. Nowina (1851-1917), a w dn. 16 lipca 1888 r., ożenił się w Gostyczynie z Marią Szczepkowską h. Jastrzębiec (1870-1934). Sokolnicki już 19 kwietnia 1887 r. ożenił się z Joanną Marią Krystyną Rutkowską h. Pobóg (1864-1935), z którą miał jedyną córkę Marylę. Sokolniccy posiadali liczne dobra w Wielkopolsce, zaś w samym powiecie wągrowieckim dodatkowo Łasków i Rusiec. Kiedy dokładnie wyszli z Kaliszan? Nie wiemy. W każdym razie w okresie międzywojennym wieś należała już do Zdzisława Ruebenbauera. W 1926 r. pod jego zarządem dobra liczyły 599,3 ha i dostarczały 1122 talary czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 163 ha ziem uprawnych, 98,8 ha łąk i pastwisk, 16,9 ha nieużytków i aż 320,6 ha wód jeziora kaliszańskiego. Obecnie po spadku poziomu wody jezioro liczy niecałe 300 ha. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła, poza tym wydobywano tu torf. Do majątku należał też 101-hektarowy folwark Kaliszanki Jana Koniecznego. W czasie 2. wojny światowej wieś nosiła nazwę Werderhof. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na ziemiach majątku powstało 26 indywidualnych gospodarstw rolnych. Opuszczony pałac popadł w ruinę i został rozebrany w latach 70. XX w. Pozostały po nim piwnice w parku.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Plan odnowy wsi Kaliszany, załącznik do Uchwały Nr XXII/162/2016 Rady Gminy Wągrowiec z dnia 21 marca 2016 roku;
Mapster: http://www.amzpbig.com/maps/3168_Zelice_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór wzniesiony był na planie prostokąta, w dłuższej osi W NW-E SE, fasadą skierowany na południe (S SW). W fasadzie znajdował się centralnie umieszczony znaczny ryzalit z wejściem do budynku. Dokładna lokalizacja dworu zaznaczona jest na mapce obok.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. o pow. 4,4383 ha, położony w całości na dz ew. nr ...92/5. W parku zachowały się aleje: grabowa i kasztanowa.
Źródło: Geoportal, 19.01.2017 r.

Inne

Wiatrak koźlak, XIX w.
Kuźnia, k. XIX w.
Szkoła, 1903 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011