Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Sołeczno
Dla Portalu PolskieZabytki Renia Szczepanek 2015
Miniatura Sołeczno

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Sołeczno

Salzwerder (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:wrzesiński
Gmina:Września
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Park:nr rej.: 1525/A z 1.06.1974

Stan obecny

Obiekt nie istnieje. Teren pod zarządem JST.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Sołeczno to wieś leżąca przy autostradzie A-2, granicząca od wschodu z miastem Wrześnią. W XV w. wieś o dawnej nazwie "Sołeczna" była gniazdem rodowym Sołczeńskich (Sołeczeńskich). Pod koniec tegoż stulecia właścicielem części wsi był Jan Ostroróg h. Nałęcz, kasztelan międzyrzecki, poznański (1477), wojewoda pozn. (1500), doktor obojga praw, który to tytuł zdobył w Bolonii w r. 1495, posiadacz ogromnych dóbr w Wielkopolsce. Pierwszą jego żoną była Helena - córka Wacława, księcia raciborskiego. Drugiej swej żonie, Dorocie Wrzesińskiej dał 1494 r. m. innymi Gunice i Sołeczna. On i jego syn Władysław (za młodych lat nazywany Wacławem) zostali zwolnieni z wypraw wojennych w 1497 i maju 1498 r. Drugim jego synem był Stanisław. Jan zmarł w sierpniu 1501 r., po czym wdowa Dorota toczyła sprawę z pasierbami o wygnanie. Sama zaś okradła skarbiec w Grodzisku, do którego klucze dostała jeszcze za życia Jana, a zawartość przeniosła do swojego dworu w Ostrorogu. Wacław Ostroróg miał synów: Jana, Jakuba i Stanisława oraz córki: Helenę, Jadwigę i Annę. W latach 30. XVI w. "Sołeczna" należała do Jakuba i Stanisława. W 1540 r. część swoich ogromnych dóbr, w tym miasto Grodzisk, 1/2 Międzychodu i liczne wsi, w tym Sołeczno, Jakub Ostroróg dał swemu bratu Stanisławowi. W 1540 r. Stanisław Ostroróg dał dożywociem Gunice i Sołeczną - Stanisławowi Bojanowskiemu h. Junosza, synowi Jana i Ćmachowskiej.
W tym czasie na dziale Sołczeńskich Jan S., zwany "Warda" sprzedał (w 1539) połowę wsi swojemu synowi Stanisławowi. Resztę wsi w 1542 r. sprzedał żonie Annie Dębickiej (?), z zastrzeżeniem, że po jej śmierci dobra ma odziedziczyć syn Wawrzyniec, a dopiero później krewni żony.
Stanisław Bojanowski w 1543 r. był kierownikiem kancelarii królewskiej, w latach 1547-55 agentem dyplomatycznym księcia pruskiego Albrechta i sekretarzem królewskim w 1548 r. W 1549 r. zapisywał na połowach Gunic i Sołeczny po 300 złp. posagu i wiana żonie Magdalenie Bylęckiej. Umarł dnia 17 czerwca 1555 r. w Krakowie i pochowany został w kościele Dominikanów. Bylęcka 2 lata później wyszła za Wincentego Buszewskiego; zmarła w 1587 r. Mieli ze Stanisławem dwoje dzieci: Jerzego i Zofię, którymi opiekował się stryj - Andrzej Bojanowski. Taż Zofia w 1570 r. wyszła za Macieja Chomęckiego z Konarzewa.
Pod koniec XVI w. wieś przeszła w ręce Młodziejewskich z Młodziejewic, herbu Korab. W tym okresie we wsi istniał już pierwotny dwór, o którym dalej... Pierwszym z tej rodziny na Szczytnikach, Taczałach, S. i innych dobrach był Wilibrord ożeniony ze Strzałkowską. Mieli oni synów: Bartłomieja, Sebastiana i Chryzostoma. Ten ostatni ożenił się w r. 1592 z Małgorzatą Kamieniewską, córką Jana, której w dniu 28 stycznia teść Wilibrord (ojciec Chryzostoma) oprawił 1500 złp. posagu na dworze i folwarku z przyległościami oraz na czterech kmieciach w Sołecznie. Chryzostom zmarł w 1626 r. Mieli z Małgorzatą synów: Jana, Wojciecha, Marcina, Sylwestra, Łukasza i Chryzostoma oraz córki: Małgorzatę, Mariannę i Zofię, zamężną za Jana Radeckiego a ok. 1653 za Jana Pcinińskiego.
Jan Młodziejewski z żoną Jabłkowską mieli syna Hiacynta (Jacka), który służył w chorągwi rotmistrza Jastrzębskiego. Jego spadkobierczyniami ok. 1650 r. zostały Zofia Radecka i Krystyna Otuska (Otuski był herbu Samson 3). Zofia R. miała 2 synów: Jana i Wojciecha. Wszyscy ci spadkobiercy w 1653 r. sprzedali Sołeczną Tomaszowi Mańkowskiemu h. Zaremba, ożenionemu z Zofią Słupecką. Mańkowscy przeżyli "potop" szwedzki, a w 1666 r. Tomasz oprawił żonie 3500 złp. posagu. Następnie wieś należała do ich dzieci: Katarzyny M. zamężnej za Świętosława Górskiego i jej brata - księdza Jana Mańkowskiego, kanonika pozn., prepozyta bukowskiego. Ksiądz Mańkowski był także sędzią deputowanym na Trybunał Koronny. W 1700 r. sprzedał Sołeczną szwagrowi, w.w. Górskiemu, za kwotę 27950 złp.
Górscy mieli dwoje dzieci: Dorotę oraz Franciszka, uznawanego za dziedzica wsi S. już około 1706 r. W kolejnych latach poznajemy posesorów S., którymi byli chronologicznie: w 1719 r. Elżbieta Maria Magirus von Logau (miała tylu mężów, że się w tym pogubiliśmy); w 1726 r. Andrzej Watta-Skrzydlewski z żoną Marcjanną Chylińską i 1723 r. Władysław Watta-S, syn Jana. W poł. XVIII w. w zapiskach metrykalnych znajdujemy Michała Poklękowskiego z żoną Marią Korytowską (zapewne zarządców). Posesorem był wówczas Konstanty Łącki h. Pierzchała, zaś w r. 1761 wraz z żoną wzięli w zastaw Strychowo. W Sołecznie urodziła się w 1749 r. ich córka Teresa Jadwiga, następnie Elżbieta Katarzyna), ochrzczona 20 XI 1751 r., żona Jaskólskiego w latach 1784-1786. Mieli też synów: Antoniego, Stanisława i Jana Nepomucena Łąckich.
Wróćmy jednak do dziedziców. Franciszek Górski ożenił się z Franciszką Łukomską, a w 1714 r. sprzedał Sołeczną - Janowi Wacławowi Lichnowskiemu h. własnego, ożenionemu z Katarzyną Kurnatowską, a następnie z Dorotą Marianną Gruszczyńską, córką Wojciecha i w.w. Elżbiety Magirus von Logau. Lichnowski w 1719 r. był komisarzem województw poznańskiego i kaliskiego. Oboje z żoną w 1726 r. pozywali małżonków Skrzydlewskich, posesorów S. W 1730 r. Jan już nie żył, a Dorota Marianna Gruszczyńska wyszła za Wojciecha Gorczyńskiego, zm. w 1748 r. Taż dziedziczka zmarła w 1766 r. Mieli z Janem trzech synów: Stefana Konstantego, Karola Maksymiliana i Jana Władysława. Stefan Konstanty już jako jako 6-letnie dziecko opuścił kraj. Był później porucznikiem wojsk pruskich, a w 1748 r. w imieniu swoim i braci mianował plenipotentów. W 1763 r. awansował do stopnia kapitana. Zmarł ok. 1766 r. Trzeci brat, Jan Władysław, w 1763 r. zobowiązał się sprzedać dobra owdowiałej siostrze - Jaworskiej. Zdaje się, że był dziedzicem Sołecznej jeszcze ok. 1780 r.
Po III rozbiorze Polski wieś przeszła w ręce skarbu państwa pruskiego. W polskie ręce wróciła około połowy XIX w. i należała wówczas do Wojciecha Grudzielskiego h. Korab (1823-1902), który w 1849 r. w Wyskoci ożenił się z Alfonsyną Morin (1825-1896). Matka dziedzica - Emilia - zmarła w S. dnia 19 maja 1869 r. Wojciech i Alfonsyna mieli łącznie pięcioro dzieci, w tym synów: Jana Marię (1850-1924), Tadeusza (1860-1912) i najmłodszego Ludwika, zmarłego w wieku 15 lat w 1880 r. Majątek w 1872 r. liczył 2192 morgi, w tym 1989 m. ziemi uprawnej, 29 m. łąk i 174 m. lasów. Czysty dochód z ziemi wynosił 2205 talarów.
Grudzielski był najwyraźniej dobrym gospodarzem, bo w 1880 r. kupił dla syna Jana wieś Sędziwojewo od Niemca - Lüdemanna. W 1887 r. kupił też dobra rycerskie Czarnotul w pow. mogileńskim, za kwotę 185.150 marek. Dziedziczka zmarła dnia 27 marca 1896 r. i pochowana została w Gozdowie. Dobra po rodzicach odziedziczył Tadeusz Grudzielski, który ok. 1890 r. ożenił się z Marią Niemojewską h. Wieruszowa. W 1913 r. Sołeczno razem z folwarkiem Karczewo miało 560 ha, w tym 488 ha ziemi uprawnej i 8 ha łąk. Czysty dochód gruntowy szacowano na 6616 marek. Gospodarstwo nie posiadało inwentarza żywego.
Tadeusz Grudzielski zmarł dnia 1 czerwca 1919 r. w Sołecznie, a po jego śmierci dobrami zarządzała samotnie wdowa Maria. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. wydzierżawiła ona majątek aż 18 drobnym dzierżawcom. W 1926 r. dobra miały 547 ha obszaru, w tym 519 ha ziemi uprawnej, 26 ha łąk i pastwisk oraz 2 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 2207 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 224 mieszkańców. W latach 1943-45 nosiła nazwę Salzwerder. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Pałac został prawdopodobnie rozebrany w okresie powojennym.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11780470 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3671_Wreschen_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac w Sołecznie wzniesiony był na zachodnim skraju parku, a od podwórza gospodarczego dzieliły go dwa stawy przedzielone groblą. Wybudowany był w dłuższej osi N-S, ale nie wiemy, która z elewacji była fasadą, ponieważ aleje dojazdowe znajdowały się po obu stronach budynku. Również z obu stron posiadał on znaczne ryzality, co dobrze odwzorowali na mapach niemieccy kartografowie. Co do zasady możemy przyjąć, że fasadę stanowiła elewacja wschodnia.
Układ przestrzenny zespołu został całkowicie zniekształcony, głównie poprzez wyburzenie zabudowy. Z podwórza gospodarczego zachował się jeden budynek.

Park

Park z XIX w., o pow. 4,578 ha, na działce ewid. nr ...66/5. Park zasadniczo zachowany jest w dawnych granicach, z wyjątkiem niewielkiej wykarczowanej części w narożniku płd.-zachodnim.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.