Brzóza

Stan obecny

Nie istnieje.

Historia

Pierwsze wzmianki o Brzózie pochodzą z XIV wieku. W 1369 roku Brzóza wraz z przynależną Wola i Głogową była własnością królewską. Oddana w dzierżawę Pietrasowi Sawicz a potem a potem jego spadkobiercom. W I połowie XVI wieku Brzóza została przyłączona do starostwa kozienickiego i oddana w posiadanie marszałkowi Kazanowskiemu a następnie staroście Lubomirskiemu. W 1768 roku uchwałą sejmową wieś Brzóza wraz z Wólką Brzózką odseparowana została od sąsiednich starostw i oddana na własność Adamowi Ponińskiemu, Kuchmistrzowi Koronnemu. W 1778 od Ponińskiego nabył Ożarowski, Pisarz Wielki Koronny. Od tego momentu Brzóza szybko się rozwija. Powstają w okolicy Brzóza Wielka . młyn „Trawka” na Radomce, kolonie: Adamów, Marianów, Sewerynów, Ursynów, Stanisławów, Cecylówka od imion rodziny Ożarowskich. W II połowie XVIII wieku Piotr Ożarowski postawił murowany pałac w miejsce drewnianego, założono rozległy park i ogród, drogi prowadzące wsi obsadzono lipami, ulice wybrukowano. Przez pewien czas Brzóza była starostwem i posiadała stacje pocztową w Magnuszewie. W początkach XIX wieku syn Piotra , Stanisław Ożarowski dodatkowo w majątku utrzymywał szkołę i nauczyciela. W 1821 roku Ożarowskich odwiedził w Brzózie car Mikołaj. W 1827 roku Brzóza liczyła 80 domów i 677 mieszkańców. W 1837 roku zmarł Stanisław Ożarowski a majątek po nim odziedziczył jego brat hrabia Adam Ożarowski. Za jego czasów w 1840 roku wybudowano nowy pałac (zapewne na zrębach starego) wg projektu Adolfa Adama Loewe oraz oficyny po obu stronach podjazdu. W 1864 roku ustalono nowe granice Brzózy. Wybudowano ogrodzenie folwarku. Pałac i park ogrodzono murem ceglanym (cegła z miejscowej cegielni). W parku dosadzono nowe drzewa. W latach 1854-56 Adam i jego żona Zofia ze Starzyńskich ufundowali kościół neogotycki, murowany, jednonawowy, wzniesiony przez Ignacego Leopolda Esmanowskiego.
W 1880 roku Brzóza liczyła 99 domów i 961 mieszkańców. Ziemi dworskiej było 4190 mórg, włościańskiej 2114 mórg. Znajdował się tutaj kościół parafialny, szkoła początkowa, urząd gminy, sąd gminny, browar, gorzelnia. Późniejsze lata to sukcesywny upadek majątku. W 1910 roku Brzóza zostaje sprzedana : Władysławowi Pruszakowi (las), baronowi Heydlowi (ziemia orna); Grinbergowi i radcy prawnemu Olszewskiemu (tym dostała się zawartość pałacu). W kolejnych latach (1910, 1914,1916, 1933, 1934) Brzózę niszczyły pożary.
W 1941 aresztowani zostają właściciele Wojciech i Adam Heydlowie (za posiadanie aparatu radiowego) – zginęli w Oświęcimiu.
W 1944 przechodziła tedy linia frontu (przyczółek magnuszewski). Pałac został spalony w czasie bombardowania, zburzono w czasie walk część zabudowań gospodarczych. Okoliczna ludność została wysiedlona za Pionki i powróciła dopiero po wyzwoleniu (16.01.1945).
Po II WŚ użytkownikiem był PGR. W 1951 chciano w zniszczonym pałacu zrobić szkołę ale stwierdzono, że remont będzie zbyt drogi. (ale jeszcze w 1858 roku powstał szkic koncepcyjny odbudowy pałacu). Ostatecznie 1965 roku rozpoczęto budowę nowej szkoły a w 1965 wojsko zburzyło ruiny pałacu. W 1966 roku szkołę oddano do użytkowania – przydzielono do niej część parku. Pozostała część parku ze stawami i podwórzem gospodarczym do 1981 roku użytkował PGR Brzóza. (Jarosław Bochyński)


Pozostawiono w spokoju park, choć zniszczono wszystkie posągi. Ale drzewa ocalały.
Wiele z nich ma metrykę sięgającą XVIII wieku. W latach 70-tych zaliczono drzewostan - około 10 ha - do zabytków przyrody i mimo że nie uczyniono nic, aby o niego zadbać, ochroniło to zdziczały park przed samowolną wycinką.

Park

Park pałacowy z XVIII w.