Zielęcin

Stan obecny

Własność J.S.T. albo ANR

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1319 r., kiedy to wzmiankowany jest Maciej z Zielęcina. W tymże roku zamienił on posiadaną wieś Borzysław na Siekowo należące do klasztoru w Obrze. Wieś stanowiła gniazdo rodowe Zielęckich, którzy zapewne już pod koniec XV w. wybudowali we wsi kościół. W poł. XVI w. przeszli oni na protestantyzm, a kościół zamienili na zbór ewangelicki. W 1583 r. we wsi było 9 półłanków osiadłych, karczma z ćwiercią łanu, 3 zagrodników i wiatrak. W 1. poł. XVII w. zarządcami dóbr byli Wojciech i Małgorzata Zdanowscy. Dziedzicem w tamtym czasie był Piotr Żegocki, starosta kościański. W 1640 r. katolicy odzyskali kościół, zaś dziedzice zwiększyli uposażenie na potrzeby świątyni. Na pocz. XVIII w. dziedzicem Zielęcina był Jan Wyssogota-Zakrzewski h. Wyskota ożeniony z Konstancją Kierską h. Jastrzębiec, zaś posesorem Melchior Skórzewski. Zakrzewscy posiadali także majątek Kopaszewo. Po śmieci Zakrzewskiego Kierska wyszła za Władysława Skórzewskiego, pułkownika królewskiego i Rzeczpospolitej. W 1738 r. Kierska była już podwójną wdową i wydzierżawiała dobra Andrzejowi Skórzewskiemu. Z pierwszego męża pochodziła córka Elżbieta, zamężna za Franciszka Swiniarskiego h. Poraj, która odziedziczyła Zielęcin oraz jej siostra Marianna zamężna za Melchiora Skórzewskiego. Dziedziczka zmarła 11 października 1757 r. i pochowana została u bernardynów w Poznaniu. Jej mąż Antoni zmarł rok później, 23 grudnia 1758 r. i pochowano go obok żony. Ze związku tego pochodził syn Ignacy Wawrzyniec (1733-1783).
W poł. XVIII w. w Zielęcinie wybudowano dwór o czym świadczą kolejne zapiski w aktach ziemskich i parafialnych. W latach 60. XVIII w. poznajemy nawet służących (dworzan) Mariannę i Antoniego Radeckich, których dzieci rodziły się we dworze. Kolejnym dziedzicem po Skórzewskich był Jakub Swiniarski (który miał syna Wojciecha), przyrodni brat Ignacego Wawrzyńca. W latach 70. XVIII w. liczni spadkobiercy w tym: Urszula Chrzanowska, wdowa po Franciszku Śremskim, Feliks Bobrowski (syn Barbary Swiniarskiej) i inni sprzedali wieś Ignacemu Swiniarskiemu, który był już wtedy sędzią powiatu starodubowskiego. W tamtym czasie kościół był już bardzo zniszczony, dlatego w 1781 r. dziedzic wybudował od podstaw nową drewnianą świątynię, zarazem dobudowując do niej wieżę. Z nieznaną nam z nazwiska żoną miał jedynego syna Karola. Ok. 1760 r. ożenił się ponownie, z Konstancją de Obern, z którą miał córki: Katarzynę i Mariannę. Zmarł w swych dobrach w Gaju, dnia 18 maja 1783 r. i pochowany został u bernardynów w Poznaniu. Syn dziedzica - Karol Swiniarski, 25 sierpnia 1796 r. ożenił się z Urszulą Brodnicką h. Łodzia. Za ich rządów w Zielęcinie posesorem był Melchior Koszutski. Przyrodnie siostry dziedzica zawierały w Zielęcinie swoje małżeństwa; Marianna wyszła za Jana Koczorowskiego h. Rogala, zaś Katarzyna za Wojciecha Sadowskiego h. Nałęcz. Swiniarscy mieli córkę Karolinę, która zmarła nie dożywszy roczku w 1798 r. W kwietniu 1799 r. urodził się ich syn Leon Wojciech, ale także zmarł w wieku niemowlęcym. Kolejne dziecko, to kolejna tragedia w rodzinie; w styczniu 1801 r. zmarła 6-miesięczna Helena Marianna. Swiniarscy postanowili opuścić Zielęcin, zaś kolejnymi właścicielami zostali Tomasz Kraszkowski h. Nowina i jego żona Ludwika Maria z Nieżychowskich h. Pomian. Mieli oni czworo dzieci: Karolinę, Antoninę, Annę i Antoniego. W lutym 1817 r. Karolina wyszła w Zielęcinie za Michała Bojanowskiego – dziedzica Raczkowa. Zaledwie m-c później zmarła matka – Ludwika – którą pochowano na cmentarzu w Dłużynie. Dziedzic Tomasz zmarł w 1819 r. i pochowany został w Zielęcinie. Dobra po ojcu objął syn Antoni (1800-1864), ożeniony z Praksedą Jarmułt-Mlicką h. Dołega (1805-1861). Mieli oni czworo dzieci: Józefa zmarłego 2 dni po urodzeniu, Jadwigę (1832-1921), Wiktoryna (ur. 1835) oraz Eleonorę Mariannę (1838-1928). W poł. XIX w. Zielęcin wszedł w skład majętności Parzęczewo należącej do Potworowskich.
Aleksander Jan Andrzej hr. Potworowski z Sienna h. Dębno (1832-1885) w 1865 r. w Dreźnie ożenił się z Emilią Grabowską z Grabówki h. Oksza (1844-1908). W Parzęczewie rodziły się ich dzieci: Jan Adolf Maksymilian (1866-1942), Maksymilian Edward Aleksander (1868-1944) oraz Maria Ludwika Paulina (1875-1887). Tylko Maksymilian założył rodzinę; 4-go listopada 1940 r. w Milanówku ożenił się z Wandą Neumann (1892-1944) z którą prawdopodobnie nie mieli potomstwa. Jako ciekawostkę możemy podać, że w sierpniu 1881 r. w Uzarzewie zmarła 88-letnia Antonina Lipska z d. Kraszkowska, córka byłego dziedzica Tomasza K.
W 1885 r. Zielęcin dzielił się na wieś dworską oraz gospodarczą. Dobra liczyły 297 ha a na ich terenie znajdowały się 4 dymy ze 119 m-cami, w tym 6 ewangelików. We wsi liczącej 271 ha znajdowało się 20 dymów ze 179 m-cami, w tym 27 ewangelików. Po Aleksandrze P. dobra odziedziczyli obaj synowie. W 1926 r. pod ich zarządem dobra w Zielęcinie liczyły 297,1 ha, na co składało się 266,2 ha ziem uprawnych, 22,7 ha łąk i pastwisk, 7,7 ha nieużytków i 0,5 ha wody. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 1413 talarów. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Lenzig. Po 2. wojnie światowej w przebudowanym pałacu przez wiele lat mieściła się szkoła. Na terenie dawnego folwarku znajdowała się doświadczalna stacja rolnicza.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Leon Durczykiewicz „Dwory Polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem”, 1912
- zdjęcie archiwalne
Mapster:
6603 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3864_Wielichowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Przebudowany pałac wznosi się w płn. części parku. Obecnie jest to bezstylowy, prostokątny, piętrowy budynek nakryty płaskim dachem krytym papą, fasadą zwrócony na płn.-wschód (N/NE).
Dawny pałac w stylu neogotyckim był dwupiętrowy z dodatkowym mezzaninem, z wieżą w narożniku, zdobiony licznymi arkadami wspartymi na kolumnach na poziomie drugiej kondygnacji i zwieńczony ozdobną attyką. Wejście poprzedzone było wysokim arkadowym gankiem osłaniającym schody i dźwigającym taras.

Park

Park z XIX w. o pow. 3,7 ha. W dużym uproszczeniu można przyjąć, że park zajmuje dz. ewid. nr ...8/3 o pow. 3,0047 ha. Z obszaru parku wyłączono trzy niewielkie działki: z kościołem, częściowo Kanał Gniński i w płd. części parku (prywatna posesja, plebania?). W parku znajduje się niewielki staw, zasilany wodą z przepływającego kanału. (Geoportal, 20.03.2018 r.)

Inne

Zabudowania folwarku: rządcówka, kuchnia pałacowa, dom pracowników sezonowych, stajnia, trzy obory, trzy stodoły i czworak;
Kosciół drewn., p.w. świętego Klemensa
Osada wczesnośredniowieczna

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011