Niemierzyce

Stan obecny

Sala weselna Dwór Niemierzyce;
Hotel, restauracja

Historia

Dwór z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi „Niemirse” pochodzi z 1330 r., jednak pierwszych jej właścicieli poznajemy dopiero w 2. poł. XV w. Początkowo pisali się oni z Niemierzyc, a z czasem przyjęli nazwisko Niemierzyckich. I tak w 2. poł. XV w. dziedzicami byli Jan i Piotr N., którzy dali Gotardowi z Wojnowic 90 grzywien na wyderkaf, za 7 grzywien czynszu rocznie na Niemierzycach. W 1467 r. Jan zapisał na N. 72 kopy posagu i t. wiana żonie Małgorzacie. Ten sam Jan, a może jego syn, zapisywał w 1491 r. 50 grzywien posagu i t. wiana żonie Katarzynie. Pod koniec stulecia, ciż Jan i Piotr byli opiekunami Bartłomieja – syna Hinczki Kubackiego z Kubaczyna. W 1508 r. był tu już kolejny Jan oraz bracia Stanisław i Wojciech, za czasów których we wsi istniał pierwszy dwór. W 1512 r. Stanisław Niemierzycki sprzedał połowę tegoż dworu bratu za 40 grzywien. Niemierzyccy posiadali również część sąsiedniej wsi Strzampin (Strzępin). W 1517 r. zamieniali plac „Ciesielski” za plac „Jaszkowski” w Strzampinie z Janem Strzampińskim. Stanisław w późniejszych latach zwany był „Janda”, miał syna Jana i córkę Barbarę. Z kolei Wojciech miał 4 synów: Jakuba, Macieja, Mikołaja i Jana. W 1546 r. z tymiż Maciejem i Mikołajem procesowała się o połowę Niemierzyc Barbara N., aktorka (staropolskie: oskarżycielka, powódka). W 1550 r. Maciej N. zobowiązał się sprzedać dwór z ogrodem bratu Jakubowi, za kwotę 12 grzywien. Mikołaj na swojej części zapisywał 200 złp. posagu i t. wiana żonie Katarzynie Gorzeńskiej. Ich kuzynka Barbara wyszła za Stanisława Ujejskiego, któremu w 1553 r. dała swoje części dziedziczne. Dziewięć lat później Ujejski kupił też sporo gruntów w N. od Jakuba i Mikołaja. Jeszcze po 20 latach odkupował grunta od synów Jakuba Niemierzyckiego: Erazma, Wojciecha i Dionizego zwanego Dziwisz. W 1580 r. wieś miała 1 łan, 1 zagrodnika i 1 kolonistę. W tamtym czasie należała do parafii w Drosinie (Drużynie). Na pocz. XVII w. we wsi siedzieli potomkowie Wojciecha N.: Kasper, Jan i Stanisław oraz synowie Ujejskiego: Maciej i Jakób. Nie wiemy jednak czy Jakub był żydem; w dalszych zapiskach jego imię występuje już w „normalnej” postaci. Wraz z bratem byli oni dziedzicami Drużyny, Strzempina, Kubaczyna i Niemierzyc. W 1618 r. siostry Ujejskie dokonywały podziału majątku po ojcu Macieju. Niemierzyce dostała Zofia, zamężna za Hieronima Radomickiego h. Kotwicz. Gwoli prawdy historycznej musimy nadmienić, że w tamtym okresie jakąś część Niemierzyc mógł posiadać Mikołaj Zadorski, syn Baltazara, który odziedziczył ją po Wojciechu Z. W latach 30. XVII w. żyli jeszcze potomkowie Niemierzyckich, którzy jednak z czasem odsprzedali swoje części Radomickiemu. Kolejnymi dziedzicami byli potomkowie Hieronima Radomickiemu, a na pocz. XVIII w. był to Jan Radomicki ożeniony z Dorotą Bronisz z Broniszewic h. Wieniawa (1692-1774). Mieli oni córki: Franciszkę (1720-1778), zamężną za Władysława Józefa Szołdrskiego h. Łodzia i Annę (1724-1762), zamężną za Augustyna Działyńskiego h. Ogończyk. Dziedzic zmarł dość młodo, a wdowa niebawem ponownie wyszła za mąż. W 1729 r. w Kaliszu Dorota Działyńska zaślubiła Stanisława Wincentego księcia Jabłonowskiego h. Prus/III (1694-1754). Miała z nim córkę Marię i syna Antoniego Barnabę. Od 1735 r. wdowa musiała płacić 1% od odziedziczonych dóbr, czyli Gronowa, Kąkolewa, Drużyny, Kubaczyna, Strzempisza i Niemierzyc. Dziedzicem klucza gronowskiego w międzyczasie był syn Antoni. W 1776 r. miał miejsce słynny kontrakt, który dotyczył sporej części majątków powiatu grodziskiego, kiedy to Franciszka Szołdrska zamieniała się ze swoją siostrą Anną Gurowską 1-o v. Działyńską. Wśród licznych wsi wymienionych w dokumencie, mowa jest również o Niemierzycach. Anna Działyńska h. Ogończyk z d. Radomicka zmarła w 1812 r., zaś dobra odziedziczył syn Ksawery Franciszek Szymon Tadeusz hr. Działyński h. Ogończyk. W 1796 r. w Warszawie zaślubił on Justynę Modestę hr. Dzieduszycką h. Sas, z którą mieli czworo dzieci. Z tychże właścicielką klucza dóbr, do którego należały Niemierzyce, została córka Klaudia (Klaudyna) Teofila (1801-1836), która w 1825 r. w Konarzewie zaślubiła Bernarda Andrzeja Potockiego z Podhajec h. Pilawa / Srebrna (1800-1874). Potoccy nie mieli dzieci, dlatego majętność granowską przekazano bratanicy – Cecylii (1836-1899), córce Tytusa Adama Działyńskiego (1797-1861) i Celestyny hr. Zamoyskiej (1804-1993).
Oczywistym jest, że możni właściciele nie zajmowali się tak banalnymi sprawami jak prowadzeniem gospodarstwa, od czego mieli posesorów, dzierżawców, ekonomów itd. Dziedziczka Cecylia Działyńska mieszkała z rodzicami w Kórniku. Za jej czasów ekonomami majątku w N. byli Faustyn i Teresa z Dobrowolskich Wardęscy. Posesorem dóbr był Tomasz Sokołowski ożeniony z Magdaleną Borowską, którzy mieli syna Józefa. Ten zmarł w N. dnia 19 maja 1876 r. i pochowany został w Granowie. Po Józefie posesję dóbr przejął Zygmunt Sokołowski, zmarły w N. 10 września 1885 r. W tymże roku folwark Niemierzyce leżał w pow. bukowskim, należał do gminy i dominium w Granowie. Było tu 10 domów zamieszkałych przez 144 osoby. W 1894 r. na polowaniu postrzelił się własną strzelbą Tomasz Sokołowski. Początkowo kształcił się na budowniczego, jednak po śmierci ojca objął po nim dzierżawione gospodarstwo w Niemierzycach. Zapewne dla Sokołowskich wzniesiony został pod koniec XIX w. obecny dwór. W 1896 r. zmarła matka Tomasza, Maria z Thielów Sokołowska, która również pochowana została w Granowie.
Cecylia Działyńska nie miała potomstwa, dlatego w 2. poł. XIX w. przekazała majątek siostrzeńcowi, synowi Elżbiety i Adama Konstantego - Zdzisławowi Aleksandrowi Tytusowi hr. Czartoryskiemu (1859-1909). W dniu 17 lutego 1884 r. Zdzisław ks. Czartoryski zaślubił w Wiedniu Marię Helenę Zalewską h. Prawdzic (1863-1942). Rodowym majątkiem tej gałęzi Czartoryskich był Sielec Stary, tam też rodziły się ich dzieci: Elżbieta Maria Helena (1885-1970), Roman (1887-1887), Helena (1887-1887) i Olgierd Aleksander Jan (1888-1977). W 1913 r. w Żywcu Olgierd ks. Czartoryski na Klewaniu i Żukowie h. Pogoń Litewska zaślubił Mechtyldę Marię arcyksiężniczkę Habsburzankę – Lotaryńską (1891-1966). W Sielcu rodziły się ich dzieci: Konstanty Stefan Aleksander (1913-1989), Cecylia Teresa Imakulata (1915-2011), Izabela Maria (1917-2015) i Aleksander Krystyn Antoni (1919-2007). Folwark w Niemierzycach należący do ks. Olgierda Czartoryskiego, posiadał w 1926 r. 420 ha obszaru, na co składało się 351 ha ziem uprawnych, 49 ha łąk i pastwisk, 19 ha lasów i 1 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 1881,34 talary. W latach 30. XX w. właścicielem wsi został Władysław Szymański z Poznania. Niemierzyce kupił on dla syna Leona. Za ich czasów do budynku dobudowano piętrowe skrzydło. Po 2. wojnie światowej cała rodzina Czartoryskich (oprócz Izabeli) wyjechała poza granice Polski, gdzie jej członkowie założyli rodziny. Wszyscy oni osiedli w Brazylii, gdzie też poumierali. Olgierd ks. Czartoryski zmarł w Rio de Janeiro 6 lutego 1977 r. Po wojnie na terenie folwarku w Niemierzycach powstała Spółdzielnia Produkcyjna. W 2007 r. zaniedbany dwór został kupiony przez osoby prywatne, wyremontowany i zaadoptowany do celów hotelowych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
11775782 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P39-S23-H_DOBIEZYN_1936.jpg
5954 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3765_Granowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi NWzN-SEzS, fasadą zwrócony na płd.-zach. Budynek składa się z dwu zasadniczych części: niższej parterowej nakrytej dwuspadowym dachem i wyższej piętrowej nakrytej dachem czterospadowym. W dachach wystawki i facjatki. Wejście główne poprzedzone obszernym gankiem, na którym znajduje się balkon. Powyżej piętrowa wystawka zwieńczona trójkątnym szczytem.

Park

Park dworski z końca XIX w. o pow. ok. 2 ha. Park znajduje się w obrębie działki ewid. nr ...87/6 o pow. 2,0685 ha. (Geoportal, 30.03.2018 r.). Drzewostan stanowi ok. połowę tej powierzchni, a południową część parku zajmują dwa duże stawy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011