Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Małachowo Szemborowice

Gut Malachowo Szemborowice

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gnieźnieński
Gmina:Witkowo
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Park:nr rej.: 344/86 z 21.05.1984

Stan obecny

Park - prawdopodobnie własność J.S.T
Dwór (?) - Stan własności nieznany.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
W dawnych wiekach wieś zapewne stanowiła całość, a w XIV/XV w. uległa podziałowi na trzy części. Powstało wówczas "Złych Miąsicz Małachowo", "Malochowo Szamborowicze" i "Wirzbiącice Małachowo" (później nazwa ta przekształciła się w Wierzbiczany). Nazwa Szamborowicze ulegała niewielkim przekształceniom i w czasie stuleci przybierała formę Szamborowice i Szemborowicze. W 1424 wzmiankowany jest Mikołaj Caszyelek (Koziełek), którego pozywała Siechna z Czeluścina. "Koziełkami" zwani byli również kolejni dziedzice wsi, a określenie to stanowiło pewnego rodzaju przezwisko, w nomenklaturze fachowej - imionisko. W 2. poł. XV w. właściciele zaczeli nazywać się Małachowskimi, zaś pieczętowali się herbem Gryf. Nazwa wszystkich trzech wsi ewoluowała i na pocz. XVI w. były to: Małachowo Szemborowic, Małachowo Złych Miąsic i Małachowo Wierzbięcic. Pierwsze z nich, czyli przedmiot niniejszego opisu, było wymieniane najwcześniej, zaś dwa pozostałe pod koniec XV w. Po Mikołaju "Koziełku" kolejnymi dziedzicami byli: Wojciech "Koziełek" wraz z braćmi Marcinem i Janem; syn tegoż Wojciecha i Skubarczewskiej - Zygmunt (ok. 1500); syn Zygmunta i Wygrozowskiej - Jakub "Zygmuncik" (ok. 1530); Andrzej (ok. 1640), syn Jakuba i Budziejewskiej - Zygmunt (ok. 1562); syn Zygmunta i Drachowskiej - Jan (ok. 1596); brat tegoż Jana - Maciej (ok. 1617); syn Macieja i Gablińskiej - Piotr (ok. 1630); brat tegoż Piotra - Wojciech; Jan z żoną Dorengowską (ok. 1650); syn Jana - Felicjan (ok. 1686), syn Wojciecha i Strzałkowskiej - Adam (ok. 1695) oraz Tomasz Małachowski, syn Adama i Dydyńskiej (ok. 1730). Dodać też należałoby wszystkich braci i kuzynów w. wymienionych, jadnak ze względu na objętość tekstu informacje te pominiemy. Na przestrzeni ponad 200 lat Małachowscy (nie licząc zięciów, oczywiście) nie mieli do swoich dóbr zbyt wielu współwłaścicieli. Przewinęły się tu nazwiska: Wojciecha Karsowskiego zwanego Flakiem (ok. 1500), Jana Piotrkowskiego (ok. 1514), Jakuba Moszczeńskiego (ok. 1562) oraz Stanisława Paruszewskiego h. Rogala (ok. 1626). Pod koniec "panowania" rodu Małachowskich współdziedzicami byli już Antoni i Ludwika Dydyńscy, którym w 1718 r. urodził się syn Ludwik Roch. Dobra sprzedała Dydyńskim Zofia Małachowska, córka Jana, wdowa po Wierzbińskim, która jeszcze w 1720 r. kwitowała prowizje od tej sprzedaży. Kolejnym dziedzicem (posesorem) M.- Sz. był Marcin Wielanowski ożeniony z Franciszką Kowalewską. W 1752 r. urodził im się syn Antoni Konrad. W 1760 r. w zapiskach znajdujemy Annę Łęską z d. Małachowską, zamężną za Franciszka, którzy występowali przy chrzcie Estery Anny Białobłockiej. Dziedzicem w tym czasie był Andrzej Dydyński, zapewne syn Ludwika, który w 1763 r. sprzedał wieś Władysławowi Gądeckiemu, za kwotę 19.833 złp. Gądecki ożeniony był z Katarzyną Kaczkowską, z którą miał 3 synów: Kazimierza, Felicjana i Wojciecha. Posesorem po Łęskich został Franciszek Puchalski, po którym w 1782 r. odziedziczyli Ludwik, Antoni i Jan Puchalscy. Na skutek układu zawartego w tymże roku, posesorem wsi został Jan Puchalski. Kilka lat później układ zawarli również dziedzice wsi. W 1786 r. Kazimierz i Felicjan Gądeccy odsprzedali swoje części bratu Wojciechowi, który spłacił zadłużenie ciążące na M- Sz. Po III rozbiorze Polski dobra przeszły pod zarząd pruski i znajdowały się w dzierżawie. W 1821 r. posesorem wsi był Jakub Kozłowski. W poł. XIX w. - już jako dziedzic - wzmiankowany jest Dezydery Rożnowski h. Nowina, ożeniony z Emilią Przyłuską h. Lubicz. Mieli oni troje dzieci, w tym syna Wojciecha ożenionego z Marią Christiani-Grabieńską h. własnego. Majątek w ich czasach doprowadzono do rozkwitu, za co otrzymał on miano dóbr rycerskich. W 1888 r. Rożnowscy sprzedali M.- Sz. T. Pokrzywnickiemu.
Dokładny obraz wszystkich czterech folwarków Małachowo z tego okresu, zyskujemy dzięki "Słownikowi Geograficznemu..." Chlebowskiego i s-ki. Były to kolejno: dominium Kępe I i II z 436 mórg należące do Władysława Ulatowskiego, dominium Szemborowicze z 759 mórg i folwarkiem Szemborówko, dominium Wierzbiczany z 654 m. należące do Ossowickiego i największe dominum - M. Złych Miejsc z 1468 morgami gruntów. Według mapy z 1911 r. na płd.-wschód od M. Szemborowic znajdował się folwark Jakobsdorf (Wierzbiczany), a w kier. płd. z niewielkim odchyleniem zachodnim Malvenkamp, czyli Małachowo Kępe. Folwark Małachowo-Wierzbiczany określony był jako "zu Malvenkamp", czyli jako należący do M.- Kępego. Z wymienionych dóbr tylko folwark M. Szemborowice przetrwał do okresu międzywojennego. Pozostałe majątki zostały rozparcelowane. Ok. 1890 r. dziedzicem M.- Sz. był Maksymilian Pokrzywnicki, ożeniony z Emilią Walerią Ulatowską. Mieli oni czworo dzieci, w tym córki: Marię zamężną za Raszewskiego i Teresę Marię Józefę (1890-1973), zamężną za Aleksandra Karola Jaxa-Konarskiego h. Gryf. Niestety w źródłach nie znajdujemy imienia brata Teresy, który odziedziczył Małachowo Szemborowice. W 1926 r. dobra pod jego zarządem liczyły 125 ha, na co składało się 112 ha ziem uprawnych, 10 ha łąk i pastwisk i 3 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 540 talarów. W czasie 2. wojny światowej Niemcy włączyli (podobnie jak M.- Z.M.) wieś administracyjnie do M.- Kepe, o czym świadczy nazwa wsi z tego okresu: "zu Malvenkamp". Po 2. wojnie światowej wszystkie opisywane folwarki (z wyj. M.- Złych Miejsc gdzie powstał PGR) stały się zwykłymi terenami wiejskimi, zaś siedziby dawnych właścicieli zostały przeznaczone na domy mieszkalne, zostały rozebrane lub przebudowane.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 05.09.2017.;
Mapster:
5609 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/, plik mapy: 3572_Witkowo_1911.jpg
Nazwy niemieckie: Wikipedia.de
Geoportal.
Opis w znacznej mierze stanowi wnioski własne autora i w żadnej mierze nie należy korzystać z niego jako podstawy źródłowej dla innych opracowań.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w Małachowie Szemborowicach wznosił się w lokalizacji zaznaczonej na mapce obok. Do dzisiaj stoi tam budynek, który może stanowić jego przebudowaną część. Na mapach archiwalnych widzimy, że obiekt miał jeszcze dwie, obecnie nie istniejące części. Stojący tu dom wybudowany jest na planie prostokąta w dłuższej osi WzE-EzN i fasadą skierowany jest na północ. Parterowy, nakryty dwuspadowym dachem z niewielką trójkątną wystawką od północy.

Park

Park dworski z 2 poł. XIX w. znajdujący się w całości na działce ewid. nr ...31/1 o pow. 1,8372 ha. Z parku wyłączono drogę, dz. nr ...31/2 o pow. 792 m.kw. Na wschód od parku znajdował się sad, który dawniej również był terenem parku, obecnie pole - dz ewid. nr ...27/1 o pow. 1,4193 ha (Geoportal, 4.092017 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Tadeusz Pankowski5 miesięcy temu
"Po 2. wojnie światowej wszystkie opisywane folwarki (z wyj. M.- Złych Miejsc gdzie powstał PGR)"
W Małachowie Złych Miejsc nie powstał PGR.
Natomiast w Małachowie Szemborowice utworzono Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną.
We wszystkich pozostałych Małachowach: Wierzbiczany, Kępe i Złych Miejsc były po II wojnie światowej gospodarstwa indywidualne.