Kosmowo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z 3. ćwierci XIX w.
W dawnych wiekach wieś należała do rodu Leszczyców, zaś kolejni jej właściciele pieczętowali się tym właśnie herbem. Pierwszą wzmiankę o Kosmowie znajdujemy w akcie erekcyjnym kościoła w Noskowie z 1434 r., ufundowanego przez braci Jakuba z Noskowa i Krzywosąda z Wławy (?). W tym samym roku dziedzicem wsi był Jakub z Drachowa ożeniony z Elżbietą. Inne części wsi należały do właścicieli Mielna, w tym sióstr Anny i Elżbiety, zakonnic z Gniezna. W 2. poł. XV w. właściciele zaczęli posługiwać się nazwiskiem Kosmowskich. W 1462 r. Mikołaj Kosmowski sprzedał swoją cześć Stanisławowi Szczytnickiemu; potomek tegoż, Mikołaj Szczytnicki, w 1511 r. sprzedał K. i Szczytniki Piotrowi Ossowskiemu. Wieś z tego okresu wymienia Jan Łaski w swojej Liber Beneficiorum. W 1518 r. Ossowski sprzedał dobra Wojciechowi Pomarzanowskiemu, zaś ten swoje Pomarzanowice sprzedał kapitule poznańskiej. Inne części wsi cały czas dzierżyli Szczytniccy, których nazwisko z czasem zostało zdeformowane i w kolejnych zapiskach występują oni jako Scziczeńscy, Sczycińscy albo Szczycieńscy. W 1589 r. Maciej Szczycieński zapisywał na swoich dobrach Szczytniki i Kosmowo 1000 złp. posagu żonie Annie Jedleckiej. W 1611 r. potomkowie Szczycieńskich sprzedali dobra Mikołajowi Mielżyńskiemu, stolnikowi kaliskiemu, za kwotę 8 tys. złp. Kolejnych właścicieli dóbr tylko wymienimy, pomijając rozliczne transakcje, kontrakty i wyderki, które i tak niczego ciekawego do historii wsi nie wnoszą. Byli to kolejno: Sebastian Młodziejewski (1618), Melchior Bzowski, Mateusz Szczyciński ożeniony z Jadwigą Moraczewską (1621), Andrzej Młodziejewski, Marcin Cielmowski (1638), Sebastian Noskowski, Piotr Jabłkowski ożeniony z Jadwigą Moraczewską, Jan Wysocki ożeniony z Zofią Wierzbińską (1643), Wojciech Jarochowski (1662) a następnie syn jego Chryzostom, Helena Mańkowska (1665), Stanisław Jaraczewski a nastepnie syn jego Franciszek (1727), Katarzyna Cielęcka, Barbara a następnie jej siostra Radomickie (1743) oraz Leon z Iwanowic Koźmiński, syn Piotra - sędziego ziemskiego kaliskiego. Koźmiński był ostatnim włascicielem Kosmowa przed rozbiorami. Później folwark stał się własnością rządu pruskiego i pozostawał w dzierżawie. Posesorami byli m.in. Chylewscy, dziedzice Strykowa. Około 1840 r. wieś stała się własnością Chełmickich h. Nałęcz z Żydowa. W tymże roku w Kosmowie ochrzczono córkę Feliksa Chełmickiego i Brygidy Jakubowskiej - Ludwikę. Mieli też oni syna Bolesława, który został kolejnym dziedzicem Kosmowa. Ten ożenił się z Izabelą Franciszką de Greem (czy też Grimm) h. Olszyny. Chełmiccy mieli czworo dzieci, z których w dniu 22 lipca 1869 r. w Gurowie ochrzczono Krystynę Anielę. Z tej okazji Bolesław Chełmicki postanowił wybudować nowy dwór w miejscu starszej siedziby. Nie znamy dokładnego okresu budowy; zawierał się on pomiędzy 1870 a 1890 rokiem. Pozostałe dzieci to córka Marianna (1863-1939) zamężna za Kazimierza Podczaskiego oraz Włodzimierz (1865-1930) ożeniony z Marią Kozarzewską (1869-1963). Czwarte dziecko (brak danych) zmarło nie dożywszy roku.
W 1885 r. Kosmowo było folwarkiem wchodzącym w skład domeny w Żydowie. Było tu 5 domów z 67 m-cami. Kolejnym dziedzicem Kosmowa został Włodzimierz Chełmicki, który zarządzał majątkiem aż do swojej śmierci. Spośród trojga dzieci Włodzimierza i Marii, córka Irena (1892-1988) wyszła za Antoniego Wardęskiego h. Godziemba. W 1926 r. majątek pod zarządem Wł. Chełmickiego liczył 289 ha, a jako podstawę do wyliczenia podatku wykazywał 839,7 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 270 ha ziem uprawnych, 15 ha łąk i pastwisk, 3 ha nieużytków i 1 ha wody. Po 2. wojnie światowej dobra Chełmickich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo po przemianach 1989/90. Na pocz. lat 90. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa sprzedała dwór i od tego momentu jest on własnością prywatną.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Mapster: 15478 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
5599 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi SW-NE, fasadą skierowany na SE. W 9-osiowej fasadzie nieznaczny, trójosiowy ryzalit zwieńczony trójkątnym frontonem z oculusem, poprzedzony tarasem i schodami. Całość nakryta dachem czterospadowym o łagodnym pochyleniu, krytym gontem.

Park

Park z 3 ćw. XIX w. o pow. 3,3112 ha. Pow. tę stanowi działka ewid. nr 300302_5.0008.1/4 (Geoportal, 23.07.2017 r.). Dwór wznosi się wewnątrz parku, a w kierunku płd.-wschodnim od niego otwiera się długa polana tworząca oś widokową. Niegdyś teren ten stanowiły prostokątne kwatery otoczone alejkami. Na pocz. XX w. park był znacznie większy i zajmował cały prostokąt, wraz z działkami sąsiadującymi od południa, o łącznej pow. ok. 5,7 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011