Dębe

Stan obecny

Pozostałosci parku. Dwór prawdopodobnie stanowi własność prywatną.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1418 r., gdy należała ona do dóbr rodziny Czarnkowskich herbu Nałęcz. W ich rękach pozostawała do początku XVIII w. wraz z Czarnkowem, Golczewem i Gorajem. Na skutek małżeństwa Jadwigi Czarnkowskiej z Pawłem Działyńskim dobra czarnkowskie przeszły w ręce Działyńskich. W 1701 r. cały majątek kupił Stanisław Leszczyński, wojewoda poznański. W tym czasie oprócz Czarnkowa i Dębego były to wsie: Dębe Smieszkowo, Wolkowice, Marjanowo, Pijanówko, Góra, Golcz, Białężyno, Huta i folwark Przybychówko, Radom, Brzezna, Ciszków, Goraj, Grusz... Sarbia, Humer, Nowawieś i folwark Huta Radosiewie, Siedliska, Ronowo, Jędrzejewo, Trzcianka, Wołowe lasy, Meliurskie (?) Rychliki, Stradom, Biała, Łomnica i folwark Fracek, Zatom, Gołcza, Brud, Pawłowo, Parzuchowo, Komorze, Ruda, Chwałowa Raszewy. Następnie całość otrzymał w wieczyste posiadanie Adam Naramowski, kasztelan śremski, starosta ujski i pilski. W 1 poł. XVIII w. właścicielem Dębego był Wojciech Rokossowski, następnie pojawiają się tu nazwiska Gliszczyńskich i Swiniarskich (sic!) herbu Poraj. Dziedzicem w połowie tegoż stulecia był Rafał Swiniarski, a dalej Mikołaj z Wybranowa Swiniarski, ożeniony z Anną z Bnińskich. W rękach Swiniarskich majątek pozostawał aż do połowy XIX w. W 1856 r. córka Emila Swiniarskiego i Felicji z Kurczewskich, 19-letnia Michalina Swiniarska wyszła za 41-letniego wówczas Włodzimierza Wolniewicza ? dziedzica Dębicza w parafii Mączniki. W 2. połowie XIX w. wzniesiono dla nich obecny dwór. Około 1880 r. Dębe dzieliło się na samą wieś z 34 domami, zamieszkałymi przez 284 osoby wyznania katolickiego i dominium z 19 domami, zamieszkałymi przez 294 osoby, w tym 10 ewangelików. W 1883 r. Wolniewicz sprzedał dobra liczące 3818 mórg dzierżawcy z Biały pod Trzcianką ? Kühnowi. Około 1891 r. dzierżawcą Dębego był Niemiec nazwiskiem Boening. Na pocz. XX w. majątek został częściowo rozparcelowany, a jego pozostała część znajdowała się w rękach niemieckich do wyzwolenia Polski. Na początku lat 20-tych XX w. majątek po opuszczeniu go przez niemieckich właścicieli został kupiony przez rolnika Jana Kłosa. Był on dzierżawcą na pewno jeszcze w latach 30-tych, a areał gruntów liczył wówczas 340 ha. Przed 2 wojną światową Dębe było dużą wsią, liczącą ponad 620 mieszkańców. Po wojnie dawne dobra ziemskie zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego, a w dworku prawdopodobnie utworzono mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. Filipa Sulimierskiego,...itd, W-wa 1880
Teki Dworzaczka (Regesty)
Strona internetowa gminy Lubasz (zdjęcie).
Korzystanie z tekstu zgodnie z ustawą z 24 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Opis

Dwór parterowy, nakryty wysokim dachem dwuspadowym. Prostokątny z parterowymi alkierzowymi przybudówkami po bokach, ryzalitem i trójkątną wystawką w fasadzie.

Park

Pozostałości parku dworskiego z 2 poł. XIX w. Założenie leży na terenach wysokich wzgórz morenowych przy szosie Czarnków ? Szamotuły.

Inne

Jedna z nielicznych wsi sołeckich w Polsce, która posiada swój herb i sztandar. We wsi ponadto zachowały się:
- Grodzisko wczesnośredniowieczne, położone ok. 1 km na płn. od wsi
- Spichlerz z 2. poł. XVIII w., który przeniesiony został do Wielkopolskiego Parku Etnograficznego nad Jeziorem Lednickim.
- Wiatrak koźlak przy drodze do Lubasza

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011