Lublin - Pałac Parysów
Województwo:lubelskie
Powiat i gmina:Lublin
Rodzaj obiektu:Pałac
Powiat i gmina:Lublin
Rodzaj obiektu:Pałac
Rejestr zabytków
Obiekt:pałac Parysów, nr rej.: A/624 z 9.09.1972Stan obecny
Obecnie obiekt jest siedzibą wielu przedsiębiorstw handlowych i usługowych.Historia
XVII wieku w miejscu obecnego pałacu stał dom Bartłomieja Wilczka, mieszczanina lubelskiego, prokuratora zgromadzenia sióstr karmelitanek w Lublinie. W 1629 roku Wilczek scedował swój dom na Prokopa Leśniowolskiego. Ten z kolei przekazał go synowi, Janowi Franciszkowi. Jan Franciszek zmarł kilka lat później, a majątkiem zarządzała wdowa, Anna z Sapiehów, w imieniu ich małoletniego syna Andrzeja. Ten ostatni umarł jednak w wieku dziecięcym. Anna z Sapiehów wyszła po raz drugi za mąż w 1661 roku. Jej mężem został Zygmunt Feliks Parys, dworzanin królewski, późniejszy kasztelan i wojewoda lubelski. To z jego inicjatywy dawny dom Wilczka został rozbudowany, uzyskał obecną bryłę i funkcję reprezentacyjną. Fakt usytuowania budowli w poprzek dzisiejszej ulicy Koziej poprzez zespolenie kilku wcześniejszych budowli świadczy o ogromnych wpływach i zamożności rodziny Parysów. Wg W. Koziejskiego lubelski pałac jest przykładem realizacji projektu pałacyku miejskiego w parceli nieregularnej opisanym przez włoskiego architekta Sebastiana Serila w 7 księdze traktatu o architekturze.. Prawdopodobną zatem wydaje się teza, że zbudowany w Lublinie pałac, mógł opierać się na wzorach włoskich budowli modo di fortezza. Typowe pochylenie ścian, zaakcentowanie naroży i prostokątny dziedziniec to cechy charakterystyczne budowli włoskich tego okresu jak również główne cechy tego obiektu.Po śmierci Zygmunta Feliksa rozgorzały spory o nieruchomość. Procesy sądowe pomiędzy rodziną Parysów, a Roztworowskimi i Dłużewskimi – spadkobiercami Leśniowolskich – trwały prawie trzydzieści lat. Sprawa trafiła nawet na wokandę Trybunału Koronnego. Przez cały ten okres żadna z rodzin nie mieszkała na stałe w pałacu, który był wynajmowany za czynsz. Odbiło się to niekorzystnie na obiekcie, który zaczął popadać w ruinę. W latach 70. XVIII wieku w wyniku działów rodzinnych pałac otrzymał Marcjan (Marcin) Grotkowski, który wynajął pałac Janowi Jakubowskiemu, słynnemu w Lublinie organizatorowi balów i redut. W tym celu pałac wynajmowano aż do powstania listopadowego, mimo zmieniających się właścicieli.
Posiadaczami pałacu od 1816 roku przez następne czterdzieści lat byli Jan i Dorota Gromanowie, Jan był z zawodu piekarzem. Rozbudował pałac w północnej części działki. Kolejną przebudowę kazał wykonać następny właściciel, Antoni Karwowski - dobudował on drugie piętro i ujednolicił elewację. Zrobił to za pożyczkę z funduszu ogólnego miejskich remontów kapitalnych W 1882 roku część lokali w budynku wynajął Zarząd Resursy Kupieckiej, zgłaszając jednocześnie konieczność remontu. Obecne ukształtowanie elewacji pochodzi z końca XIX wieku, kiedy to połączono część północną budynku i przebudowano dach.
Spadkobiercami Antoniego Karwowskiego były jego córki: Maria Amelia, Maria Sabina oraz syn Grzegorz Władysław, prezes Towarzystwa Kredytowego Miejskiego. W 1921 jedyną właścicielką została Maria Amelia Karwowska, która odnajęła połowę pałacu Towarzystwu Dobroczynności. Instytucja ta w 1948 roku została właścicielem całego obiektu.
W 1962 roku, wobec zaniedbania obiektu oraz potrzeb mieszkaniowych, pałac przeszedł na własność Skarbu Państwa. Jego bezpośrednim zarządcą został Miejski Zarząd Budownictwa Mieszkaniowego.
W 1984 roku w budynku wybuchł pożar. Mieszkańców wykwaterowano, a następnie dokonano generalnego remontu i przystosowania na potrzeby nowego właściciela, którym został PEWEX Warszawa. Udostępnienie obiektu dla celów handlowych nastąpiło w 1987 roku. W 1997- wymieniono tyki w piwnicy. W latach 2000-2001 - adaptacja piwnic na cele gastronomiczne, remont i malowanie elewacji. W 2007 - malowanie kolejnej części elewacji. Obecnie obiekt jest siedzibą wielu przedsiębiorstw handlowych i usługowych. (Jarosław Bochyński 2024)
Opis
Bryła pałacu blokowa, dwupiętrowa, przykryta dachem mansardowym z lukarnami od południa, wschodu i zachodu. Naroża od strony południowej nieznacznie zryzalitowane alkierzowo. Jest to pozostałość po basztach wybudowanych jeszcze przez Leśniowolskich w pierwszej połowie XVII wieku. Budowla wykonana z cegły ceramicznej pełnej oraz kamienia. Obustronnie tynkowana. Pałac posiada cztery kondygnacje oraz dwa wewnętrzne dziedzińce – większy na planie prostokąta oraz mniejszy na planie kwadratu (włączony w bryłę wtórnie, pierwotnie służył jako plac rymarski).Elewacje niesymetryczne. Kondygnacje poprzedzielane gzymsem kordonowym, zwieńczenie gzymsem koronującym. Okna z opaskami profilowanymi w tynku. Na elewacji zachodniej i wschodniej dawna sień przejazdowa, obecnie otwory wejściowe. Skarpy ciągłe – pozostałość dawnych baszt. Fragment dekoracji sztukateryjnej w stylu zachowany w dziedzińcu większym. (JB2024)
Inne
Źródłahttps://teatrnn.pl/
G. Kotowska Karta zabytku
J. Jawiczuk Karta zabytku
Zdjęcie 1983 G. Kotowska
Komentarze
Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.