Wojdy

Stan obecny

Dwór nie istnieje - rozebrany w latach 70 XX wieku

Historia

Majątek Wojdy powstał w połowie XVI wieku. Jako królewszczyzna do 1571 roku znajdował się w Wielkim Księstwie Litewskim, po unii lubelskiej wszedł w skład Korony. Po trzecim rozbiorze Polski na krótko znajdował się w zaborze pruskim a od 1815 roku aż do uzyskania przez nasz kraj niepodległości w zaborze rosyjskim. Grunty, na których powstały Wojdy, należały do Radziwiłłów. W I połowie XVI wieku . włóki te, zwane Radziejewo (w liczbie 3 lub 5) dostał Lorenc Wojdowski, wójt Raj grodu. Inny członek tej rodziny- Adam Wojdowski, w 1553 roku sprzedał część Radziejewa swojemu bratu Janowi. Jeszcze w 1580 roku ten ostatni wymieniany jest jako właściciel Radziejewa, dla którego przyjęła się nazwa Wojdy-Radziejewo. W okresie od XVI do XIII wieku miejscowość tę zwano także Wójty. Zapis z 1676 roku potwierdza, że Wojdy należą do Wojdowskich jednakże tylko w małej części, gdyż większość tych dóbr posiada Hieronim Golejewski. W pierwszej połowie XVIII wieku Wojdy należały do Kazimierza Karwowskiego, stolnika bielskiego i marszałka sejmu (zmarł w 1746 r.). Po nim posiadłość dziedziczy syn Andrzej (zmarły w 1757 r.). W podziale dokonanym w 1759 roku Wojdy wraz z przyległościami w Turczynie przypadły Michałowi Karwowskiemu a po jego śmierci całość przejęła wdowa po Andrzeju Anna ze Świderskich powtórnie zamężna z generałem Antonim Rostkowskim. Marianna Karwowska, prawdopodobnie córka Anny, w 1794 roku wniosła wymienione dobra jako wiano mężowi Józefowi Dobrowolskiemu. Marianna zmarła około 1820 roku a wkrótce także jej mąż. Folwark odziedziczył ich syn Konstanty zmarły prawdopodobnie około 1860 roku. W 1878 roku właścicielem majątku stał się Antoni Mościcki, posiadacz folwarku Lepianki i Kroszewo. Antoni Mościcki z żoną Kazimierą miał trzech synów Antoniego, Wacława i Zygmunta oraz trzy córki: Reginę, Halinę i Marię Umierając w 1917 roku podzielił między nich wspomniane dobra. Ponownego scalenia majątku dokonał Wacław wykupując od rodzeństwa część ich praw spadkowych po ojcu. Folwark w Wojdach liczył w 1873 roku 481 mórg powierzchni całkowitej, w tym: 118 mórg gruntów ornych, 76 mórg pastwisk, 76 mórg lasów i 32 morgi nieużytków. Znajdowało się w nim 9 budynków- jeden murowany i 8 drewnianych. Z zachowanego opisu majątku pochodzącego z lat 20 XX wieku wynika, że liczył on 476 mórg powierzchni całkowitej- 115 mórg ziemi ornej, 170 mórg łąk, 76 mórg pastwisk, 76 mórg lasu, 19,5 mórg zbiorników wodnych, 45 mórg ogrodów i ziemi przeznaczonej pod zabudowę, 14 mórg sadów owocowych, 5,5 mórg nieużytków. Inwentarz żywy składał się z: 13 koni, 3 źrebiąt, 16 krów dojnych, 52 jałówek i cieląt. Do folwarku należał także młyn wodny wybudowany w 1911 roku i cegielnia. Ten tradycyjny profil gospodarstwa w latach 30- tych uległ przekształceniom. Wacław Mościcki, absolwent Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, stale mieszkający w majątku zdawał sobie sprawę z nieproporcjonalnie dużego w nim udziału łąk i pastwisk oraz licznych terenów zabagnionych położonych w sąsiedztwie rzeki Jegrzni. Te ostatnie tereny do tej pory wykorzystywane w małym zakresie stały się po przeprofilowaniu gospodarstwa jego atutem. Mościcki nastawił się na hodowlę ryb zamieniając ziemie po obu stronach rzeki na stawy rybne liczące ponad 50 ha. Duże znaczenie miało także sadownictwo. Sady miały układ kwater poprzedzielanych żywopłotami z leszczyn i jesionów zaś zewnętrzną otulinę stanowiły dęby, brzozy i wiązy. Po II wojnie światowej majątek w Wojdach przejęły władze PRL tworząc na jego bazie Państwowe Gospodarstwo Rolne przemianowane następnie na Państwowe Gospodarstwo Rybackie w Wojdach. Ziemię orną częściowo rozparcelowano między służbę folwarczną i rolników zamieszkujących wieś. W 1993 roku Gospodarstwo przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa Oddział Terenowy w Suwałkach, która następnie wydzierżawiła je prywatnym osobom.
Układ przestrzenny założenia został ostatecznie ukształtowany w latach 30- tych XX wieku, kiedy to przeprofilowano produkcję na rybołówstwo i sadownictwo. W latach, tuż przed zmianami, folwark miał już wykształcone wszystkie części zespołu rozlokowane: rezydencjonalną, z dworem , ogrodem, sadem i parkiem na południowym zachodzie; gospodarczą z podwórzem uformowanym na planie rombu, rozwiniętym na linii północny wschód-południowy zachód na północnym wschodzie; kolonię mieszkaniową na północnym zachodzie z domami mieszkalnymi rozlokowanymi wzdłuż drogi Grajewo - Rybczyzna. Ten stary układ majątku na północy i północnym wschodzie ograniczony był wspomnianą drogą Grajewo - Rybczyzna, na zachodzie boczną drogą odchodzącą skrajem sadów na południe, na tym ostatnim kierunku granicę wyznaczała linia sadów zaś od południowego wschodu rzeka Jegrznia. Zmiany dokonane w latach 30- tych, polegające na wykopaniu kompleksu stawów po obu brzegach rzeki Jegrzni, doprowadziły do znacznego rozszerzenia granic zespołu na południe aż po stojący, pierwotnie z dala, za zakolem rzeki, młyn . Częściowemu zniszczeniu uległ przy tym park- we fragmencie nad rzeką (przy alei wiązów).(JB 2024)

Opis

Dwór , rozebrany w latach 70 XX wieku, był drewniany, pochodził prawdopodobnie z początku XIX wieku. Większość nie istniejących już zabudowań gospodarczych powstała w końcu XIX wieku. Młyn (wzniesiony w 1911 roku oparty na energii wodnej w latach 30 unowocześniony przez dobudowanie elektrowni zasilające] folwark i wieś Wojdy. Kurnik i kacznik zbudowane w latach30..
Budynki inwentarsko-magazynowe: kurnik, suszarnia tytoniu , obora, kacznik i stodoła wykonane były z drewna; stajnia wzniesiona z cegły, na podmurówce z kamienia, przykryta dachem dwuspadowym z wystawkami, wielokrotnie przebudowywana; zniszczony prawie całkowicie park- zachowała się tylko aleja wiązów. Murowane budynki mieszkalne powstały w latach 30 na miejscu rozebranych drewnianych, XIX~ wiecznych. (JB2024)

Park

Pozostałości parku z aleją wiązową z pocz. XX w.

Inne

Źródła: karta zabytku
Zdjęcia z 1999 roku Piotr Pietrzak