Warszawa - Zamek Ujazdowski

Stan obecny

Od 1985 r. w zamku znajduje się Centrum Sztuki Współczesnej

Historia

Zamek Ujazdowski stoi na miejscu XI-wiecznej osady Jazdów, W 1516 r. w Jazdowie zamieszkała księżna mazowiecka Anna Radziwiłłówna z synami Stanisławem i Januszem. W 1548 r. na teren Ujazdowa wprowadziła się królowa Bona Sforza, która wzniosła tu obszerny, drewniany dwór i zabudowania gospodarskie. Dwór ten mieścił się około 120 metrów w kierunku północnym od dzisiejszego Zamku Ujazdowskiego, którego budowę w 1624 r. rozpoczął Zygmunt III Waza. Był to wczesnobarokowy pałac (nazywany potem Zamkiem Ujazdowskim). Była to wtedy piętrowa budowla z wewnętrznym dziedzińcem, dwoma skrzydłami, krużgankami i sześciobocznymi, dwupiętrowymi wieżami w narożnikach. Miejsce było skrupulatnie wybrane. Zamek stanął nad brzegiem wysuniętego ku wschodowi tarasu skarpy, idealnie na osi załamanego pod kątem biegu Wisły. Tym sposobem rezydencja monarchy stawała się miejscem, skąd rozpościerał się na wschód widok nieporównywalny, a zarazem punktem orientacyjnym dla zbliżających się do Warszawy statków rzecznych. Przybyszów w pierwszej kolejności witała prywatna siedziba króla. Dopiero za zakrętem Wisły pojawiła się sylwetka Zamku Warszawskiego. Zamek został splądrowany w czasie potopu szwedzkiego. Legenda głosi, że Carl Gustaf Wrangel kazał zbudować w Szwecji zamek zwany Skokloster na wzór Zamku Ujazdowskiego w Warszawie. W Skokloster przechowywanych jest wiele dzieł sztuki, które zostały zrabowane w Europie podczas XVII-wiecznych kampanii wojennych wojsk szwedzkich – znaczna część eksponatów pochodzi z terenów Rzeczypospolitej z tamtego okresu. W drugiej połowie XVII wieku właścicielem pałacu stał się Stanisław Herakliusz Lubomirski, który kazał przebudować wnętrza. W 1717 r. na polecenie króla Augusta II Mocnego zbudowano pod pałacem Kanał Piaseczyński o długości 820 m. W 1766 r. pałac kupił król Stanisław August Poniatowski, który go znacznie przebudował. W 1784 r. przekazał pałac na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej, dlatego pałac znowu przebudowano, tym razem w stylu klasycystycznym. 21 maja 1784 r. król Stanisław August odstąpił Zamek Ujazdowski na cele wojskowe miastu Starej Warszawy. Od 1809 r. w Zamku znajdował się szpital wojskowy. W 1920 r. Szpital Ujazdowski, na terenie od ul. Agrykola do ul. Górnośląskiej, miał kilka pawilonów, w których mieściły się oddziały: wewnętrzny, neurologiczno-psychiatryczny, gruźliczy i laryngologiczny. Większość budynków została zniszczona w 1944 r. W 1954 r. marszałek Rokossowski zadecydował o rozebraniu murów zamku. Po niedługim czasie z budowli zostały tylko piwnice, na których miał stanąć Teatr Domu Ludowego Wojska Polskiego i Wieczorowy Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu, ale ten projekt nie wszedł w życie. W latach 60. część pozostałych po zamku pawilonów przeznaczono na magazyny. W 1974 r. zadecydowano o odbudowie pałacu i zaczęto prace budowlane przy Trasie Łazienkowskiej. Jej budowa stworzyła możliwość zobaczenia przekroju geologicznego skarpy Ujazdowskiej. Zastanawiano się nad otworzeniem stałej ekspozycji, ale wiązało się to z ogromnymi kosztami i dlatego w ostateczności zaniechano tego przedsięwzięcia

Park

Poniżej skarpy, na wschód od zamku, znajduje się park Agrykola, a w stronę Wisły ciągnie się Kanał Piaseczyński. Zarówno Zamek Ujazdowski, jak i Kanał Piaseczyński wchodzą w skład większego założenia urbanistycznego: Osi Stanisławowskiej.