Sosnowiec - Pałac Ernsta Schöna

Stan obecny

Muzeum w Sosnowcu

Historia

Pałac prawdopodobnie z 1885 r.
W latach 70-tych XIX wieku Sosnowiec stał się miastem szybkiego rozwoju przemysłu, a zwłaszcza włókiennictwa. W krótkim czasie majątków dorobili się Heinrich Dietl i bracia Schoen. Elementem manifestacji bogactwa stały się olśniewające przepychem rezydencje. Rodzeństwo Schoen: Franz, Ernst i Fanny przybyło do Sosnowca w 1875 roku. Franz założył przędzalnię wigoniu na Sielcu, Ernst przędzalnię czesankową na Środuli. Pałac Ernsta Schoena figuruje na planie z lat 1884-1886, jednak budowę ukończono prawdopodobnie ok. 10 lat później. Nie jest znane nazwisko autora projektu ani też dokładna data budowy obiektu. Po 1945 r. pałac zostały upaństwowiony oraz przystosowany do nowych funkcji. Na parterze umieszczono przedszkole, a na wyższych kondygnacjach zamieszkali pracownicy fabryki włókienniczej. Głównym elementem zespołu był staw, zlikwidowany po II wojnie światowej. W jego sąsiedztwie znajdował się drewniany, ażurowy pawilon kręgielni i przystań, a także wieńcząca murowaną skarpę kamienna balustrada, pełniąca funkcję tarasu widokowego. Prawdopodobnie w pn. części parku znajdowały się stajnie i powozownie. W latach 50. XX w. wyburzono mur parkowy wraz z trzema bramami wjazdowymi. Od 1985 r. pałac jest siedzibą muzeum. Na parterze znajdują się sale reprezentacyjne Urzędu Stanu Cywilnego, a w części pomieszczeń piwnicznych restauracja. (uzupełnił Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Pałac Schoena (ojca) jest czterokondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym, utrzymany w stylu neobarokowym. Zbudowano go na planie czworoboku, z basztami o cebulastych hełmach w trzech narożach budynku. Partia przyziemia zaznaczona została kamienną okładziną, elewacje bogato zdobione sztukaterią (przeważają liście i owoce dębu z monogramem S) i płycinami dekorowanymi rocaille´ami i girlandami. Na fasadzie zwraca uwagę motyw ludzkiej twarzy oraz kartusze i hermy. Pierwotnie fasada pałacu znajdowała się po stronie wsch., ale w latach 40. XX w. przeniesiono ją na stronę pd., w miejsce wyburzonej oranżerii. Układ wnętrz też uległ zmianie. Na parterze znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne, owalna, bogato zdobiona stiukami sień prowadziła do węższego westybulu. Po obu jego stronach mieściły się szatnie damska i męska. Za nim znajdował się okazały hall, będący rodzajem dziedzińca wewnętrznego, wznoszącego się przez wszystkie kondygnacje i zamkniętego świetlikiem. Na wprost sieni znajduje się wejście prowadzące niegdyś do 50-osobowej jadalni połączonej z otwartą na taras loggią. Stąd przechodzono do pokoju bilardowego i bufetowego. Po lewej stronie hallu znajdowała się sala balowa z wystrojem w stylu neorokokowym. Z niej przejścia prowadziły do oranżerii, pokoju damskiego i męskiego. Pokój dla pań (po lewej stronie oranżerii) urządzono w stylu angielskim, obecnie zaadaptowano go na szatnię. Pokój dla panów urządzono w stylu mauretańskim. Sala balowa nie istnieje i obecnie pełni funkcje wystawowe i recepcyjne. Na półpiętrze reprezentacyjnej klatki schodowej, w trzech podłużnych, łukowato zamkniętych oknach umieszczono witraże. Pierwsze piętro pałacu mieściło sypialnie, toalety i prywatne pokoje właściciela. Na drugim piętrze, na które wiodą już skromne i wąskie schody, znajdowały się pokoje gościnne, pomieszczenia służby i spiżarnia. W suterenach usytuowane były pomieszczenia gospodarcze, m.in. pralnia parowa. (uzupełnił Jarosław Bochyński 2024)

Park

Park z 1885 r. o pow. 5,6ha., zaprojektowany w stylu neoromantycznym wokół zespołu pałaców Schoena i Wilhelma. Niegdyś znacznie większy, ograniczony od strony płd. zabudowaniami fabrycznymi, od płn. drogą szybkiego ruchu, na wsch. przylega do ul. Chemicznej, a od strony zach. sąsiaduje z ogródkami działkowymi. Został ukształtowany w typie pretzelgarten, który charakteryzował się sinunosoidalnym układem alei i przenikających się wnętrz parkowych. W 1901 r. powstał domek ogrodnika, a także szklarnie. Większość tych elementów parku, w tym XIX-wieczny układ alei, uległa zniszczeniu. Staw, który stanowił główny element założenia, zlikwidowano po 1945 r.

Inne

Budynek gospodarczy z pocz. XX w.
Dom ogrodnika z końca XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011
Autorem zdjęcia z 2017r, jest Robert W Kapturze, dodał Jerzy M. polskiezabytki.pl
Uzupełnił w 2024 roku Jarosław Bochyński na podstawie:
Opracowanie Aleksandry Bednarskiej, OT NID w Katowicach,
Jarosław Świerszcz - Karta zabytku
Zdjęcie z 1983 roku - Jarosław Świerszcz.