Podągi

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Pałac z pocz. XVIII / XIX w.
Podągi to wieś leżąca nad rzeką Pasłęką, w odległości 11 km na płd. zachód od miasteczka Orneta i 26 km na wschód od Pasłęka. W XIV w. były to tzw. dobra alodialne, a pierwsza wzmianka o wsi "Padangmen" pochodzi z 1339 r. Później występowała także jako Podangin i leżała na terenach Pruskiej Holandii (określenie to pochodzi od nazwy Pasłęka, zwanego także Holąd Pruski), nad "przełęczą rzeczną" w tzw. "Oberlandzie" Prus Wschodnich. Majątek ziemski od 1551 r. należał do rodziny von Saucken, która w 1635 r. powiększyła dobra o Rottehnen („Ruttenen”) i Corneinen. W poł. XVII w. od wdowy Anny Cathariny von Saucken majątek kupił pułkownik brandenburski Elias von Kanitz. Około 1653 r. w Podangen zawarł on związek małżeński z Anną Margarethe Finck und Fickenstein, córką Albrechta i Barbary von Schliesen. Anna i Eliasz mieli syna Friedricha Wilhelma (1656-1719) i córkę Charlottę Sophię (ur. 1658).
W 1701 r. ówczesny Oberburggraf Friedrich Wilhelm von Kanitz, wybudował w Podangen dwór, który w XIX wieku został rozbudowany w stylu późnoklasycystycznym. W dniu 16 listopada 1708 r. Friedrich ożenił się w Królewcu z Christine Auguste von Reventlow (1680-1741). Mieli oni dwóch synów: Henniga Friedricha (ur. 1712) oraz Alexandra Conrada Ludwiga (1734-1788), ożenionego z Kathariną Louise von Tettau (1719-1790). Dnia 6 października 1745 r. urodził się w P. tychże syn Carl Wilhelm Alexander (1745-1824), a w 1750 r. córka Caroline. Carl ożenił się z Sophie Antonie Wilhelmine Louise Charlotte von Massow, a w 1778 r. urodził się ich pierwszy syn Alexander Leopold Ernst von Kanitz - Podangen, następnie August Wilhelm Carl i Carl Johann Ehrhard.
Dziedzic na pocz. XIX w. dokupił majątki: Maulfritzen, Wickerau, Paulken, Carneyen, Wilknitt, Lichtenfeld, Arnau i Pluttwinnen. W czasie wojen napoleońskich majątek von Kanitzów został zniszczony, podobnie jak innych posiadaczy ziemskich w Prusach. Pomimo udokumentowanych strat rząd pruski nie wypłacił właścicielom odszkodowań. Dopiero w 1818 r. otrzymali pożyczkę państwową, zatwierdzoną przez króla pruskiego, w wys. 20 tys. talarów, co umożliwiło odbudowę posiadłości. Carl (senior) zmarł dnia 18 lipca 1824 r. Na kolejnego właściciela wyznaczono najstarszego brata - Alexandra - który w 1826 r. odkupił udziały własności od braci. Aleksander w 1804 r. ożenił się w Okalicach z Emilią von Tiedemann (1785-1847) i otrzymał tamte dobra w wianie. Dnia 21 sierpnia 1807 r. urodził się ich syn Emil Carl Ferdinand (albo też Carl Ferdinand August Alfred) von Kanitz. Alexander zmarł w Podangen dnia 15 kwietnia 1850 r., a cztery lata później jego syn Emil Carl został oficjalnym właścicielem dóbr, co król pruski zatwierdził dnia 20 czerwca 1854 r. Emil Carl był dyrektorowi krajobrazu Royal General Landscape w Prusach Wschodnich. Zmarł 24 czerwca 1877 r. w Rohrbeck w Branderburgii.
Emil Carl von Kanitz ze związku z Charlotte Friedericke Wilhelmine von Sydow-Stolzenfelde (1820-1868) miał 7 dzieci:
- Marie Adeleide Emilie, ur. 21 paźdź. 1839 r., która w 1860 r. wyszła w P. za Berndta Georga Wilhelma von Gerlach;
- Hansa, ur. w 1841 r., zm. w 1913 r.;
- Georga Karla Eliasa ur. 6 sierpnia 1842 r., zm. 3 stycznia 1922 r.;
- Konrada Ericha Rudolfa, ur. 30 lipca 1844 r., zm. Melkof (Mecklenburg-Schwerin) 14 stycznia 1901 r.;
- Alexandra Karla Richarda, ur. 8 paźdź. 1848 r., zm. 14 lutego 1940 r. w Saskoschin
- Carla Emila Richarda Andreasa, ur. 26 marca 1862, zm. w Cappenberg dn. 9 września 1946 r.
- Agnes Klara Rosa Luise, ur. 8 maja 1863 r. której mężem w 1884 r. został Elard Kurt Maria Fürhtgott von Oldenburg Januschau. Mieli oni trzy córki.
Trzech z w. wym. synów wybrało karierę polityczną: Hans był członkiem Pruskiej Izby Reprezentantów, a Aleksander członkiem pruskiej Izby Lordów od 1911 do 1918 roku. Synem Hansa i Marie von Bismarck-Bohl (córki Friedricha Alexa) był Gerhard Theodor Alexander Graf von Kanitz, ur. 9 kwietnia 1885 r.
Georg po studiach został porucznikiem w 1 Pułku Dragonów Gwardii, a następnie służył w Huzarach. Brał udział w wojnach 1866 i 1870-1871, zanim przeszedł na emeryturę w stopniu majora. Służył jako adiutant i później nadworny marszałek księcia pruskiego Fryderyka Karola, a po jego śmierci w 1885 r. jako marszałek jego syna - księcia Fryderyka Leopolda. W 1886 r. został mianowany mistrzem ceremonii, a w 1889 r. - zwolniony. Był też członkiem Niemieckiej Partii Konserwatywnej w Reichstagu z okręgów Schlochau, Flatow i Marienwerder. Podczas 1. wojny światowej organizował w Teheranie oddziały proniemieckie. W 1916 r. dowodził pod Kangavarem przeciwko wojskom rosyjskim pod dow. gen. Nikołaja Baratowa. W 1870 r. jego żoną została Helene Bonifazie Pauline Louise von Hatzfeldt zu Trachenberg (1847-1931). Ich dzieci:
- Gisela Elisabeth Kordelia Maria Charlotte Maximiliane Rahel Josepha (1873-1956), zamężna za hrabiego Karla Friedricha von Pourtales (1853–1928);
- Maria Maximiliane Vera Elisabeth Marguerita Louisa Charlotte (1875-1962),
- Irma Maximiliane Elisabeth Charlotte Agnes Margit Dooly (1877-1968),
- Friedrich Carl Emil Maximilian Paul Louis Georg, ur. 28 listopada 1871 r., zm. 1945.
Po śmierci Georga (seniora) jego żona Helena wyszła za Louisa de Talleyrand-Perigorda, księcia Walencji.
Żoną Konrada została w 1875 r. (Melkof) - Adelheid Hanna Ida Augusta Maria Freiin von der Decken. Alexander ożenił się z Therese von der Groeben (1859-1938); miał z nią syna Albrechta ur. 16 czerwca 1891, zm. w Nassau (an der Lahn) 28 lutego 1975 r. Z kolei 1-ą żoną Carla Emila została w 1903 r. Asta Julie Mathilde Jenny Auguste, hrabina von der Groeben (która zmarła w 1915 r.), a w 1918 r. Jenny Marie Louise Helene von Königsmarck (1875-1956). Prawdopodobnie z żadną z nich nie miał dzieci.
Konrad von Kanitz miał z Adelajdą Decken czworo dzieci, byli to:
- Hedwig Charlotte Emilia Julie (ur. 1876),
- Marie Hedwig Charlotte Adelheid (ur. 1877),
- Elisabeth Charlotte Luise Hedwig Asta (ur. 1881),
- Georg Bolko Oscar Friedrich Juluis Emil Conrad (ur. 7 listopada 1883).
W 1885 r. dobra rycerskie Podangen obejmowały 493 ha i leżały w pow. prusko-holądskim (czyli pasłędzkim), w okręgu administracyjnym Królewca. Żoną Bolko Emila von Kanitz, została dnia 24 stycznia 1908 r. (w Berlinie) Kaleska Rose Marie Margita "Jelka" Freiin von Tiele-Winckler (1887-1949). Dnia 17 listopada tegoż roku w Melkof urodził się ich syn Friedrich Franz Hubertus Heinrich Georg Conrad Gebhard, zmarły w Lubece dn. 31 stycznia 1972 r. W 1910 r. urodziła się siostra Gebharda - Huberta Jelka Maria Elisabeth Rose Wendula, a dn. 16 lipca 1812 r. brat - Ultz Cyrill Konrad Raban Elard. Bolko von Kanitz zmarł w Mezopotamii dn. 25 listopada 1916 r. i pochowany został w Stambule.
Tak więc po śmierci ojca Hansa w 1913 r. ostatnim dziedzicem Podangen został Gerhard, zmarły dn. 15 czerwca 1949 r., polityk, współzałożyciel DNVP (German National People's Party), przekształconej w DVP (German People's Party). Po 1. wojnie światowej był przewodniczącym stowarzyszenia rolniczego w Pasłęku (Preusich Holland), od 1919 r. członkiem Pruskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego i od 1921 r. reprezentantem okręgu weimarskiego w parlamencie. W latach 1923-26 został ministrem d.s. Wyżywienia i Rolnictwa, a w latach 1929-33 posłem do parlamentu prowincji Prus Wschodnich. W styczniu 1945 r. wszyscy członkowie rodziny von Kanitz opuścili swoje majątki w Prusach Wschodnich i wyjechali do Niemiec. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Portal genealogiczny CompGen, https://www.compgen.de/
Wikipedia.DE, artykuły:
https://en.wikipedia.org/wiki/German_People%27s_Party
https://en.wikipedia.org/wiki/Gerhard_von_Kanitz
https://en.wikipedia.org/wiki/Hans_von_Kanitz
Geoportal;
Mapster:
16827 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_102_Wormditt_ca1893_DRMC5820102.jpg
5067 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy:
1986_Liebstadt_ca1910_300dpi_AMPG.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac w Podągach wznosił się we wschodniej części zespołu, mniej więcej na osi podwórza gospodarczego rozciągającego się z zachodu w kier. wschodnim i w odległości ok. 50 m. od tego podwórza, dokładnie w miejscu dziedzińca / parkingu? pośrodku kompleksu kilku nowych budynków wybudowanych we wschodniej części zespołu. Mapa Google nie sugeruje istnienia tu obiektu użyteczności publicznej, a więc jest to zapewne dom prywatny z garażami, etc.
Budynek wzniesiony był na rzucie odwróconej o ok. 180 st. litery "L", dłuższym jej ramieniem w kier. N-S, a krótszym W-E. Rozbudowa miała miejsce zapewne dużo później po tym, jak pałac narysował twórca litografii pochodzącej ze zbiorów Dunckera. Obecnie dość trudno dopasować rysunek do dokładnych niemieckich map z pocz. XX w. Z cała pewnością główny korpus był parterowy i nakryty wysokim dachem naczółkowym mieszczącym dwukondygnacyjne poddasze, z niższą częścią mieszkalną. Fasadę akcentował nieznaczny, trójkondygnacyjny ryzalit "udający" portyk kolumnowy wielkiego porządku, (który to efekt osiągnięto za pomocą pilastrów) zwieńczony trójkątnym frontonem. Do wejścia prowadziły efektowne schody z tarasem, obwiedzionym tralkową balustradą. W południowym narożniku budynek posiadał niską alkierzową basztę, na dachu której znajdował się balkon.

Park

Park z k. XVIII / XIX w. o pow. ok. 4,3 ha. Pomiaru dokonaliśmy po granicach drzewostanu przylegającego do dawnego podwórza gospodarczego od str. południowej i wschodniej. Sady owocowe, stawy i zadrzewiony naturalny teren (od str. zach.) znajdowały się także dalej w kier. północnym, a za łączny obszar parku sprzed 1945 r. możemy przyjąć nawet ok. 14 ha. Obecnie ten północny teren to prywatna posiadłość z kortem tenisowym i basenem, kilka działek prywatnych w cz. zachodniej oraz trochę nieużytków dalej na płn.-wschód.

Inne

Zespół folwarczny nr rej. A-4229 z 01.08.1988 i z 24.05.2002
- Rządcówka, 2. poł. XIX w.
- Budynek gospodarczy, 1873
- Stajnia, k. XVIII w.
- Cmentarz rodowy

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011