Warkały

Stan obecny

Własność ANR albo prywatna.
Dwór opuszczony.

Historia

Dwór z przeł. XIX i XX w.
Wieś Warkallen została założona na 7 włókach, w 1398 r., przez Wielkiego Mistrza Krzyżackiego Konrada von Jungingena. Lokowano ją na prawie magdeburskim, zaś pierwszym właścicielem został Luccas Hauck, zobowiązany w zamian do służby na koniu i pomocy w budowie zamku. W zamian został on zwolniony z opłat i danin na rzecz kościoła. Majątek utworzono na gruntach wsi Miłakowo, o nazwie powstałej od „rzeki miłości”, czyli przepływającej obok rzeki Milakówki (ob. Warkalska Struga). W XIV i XV w. istniał tu folwark gospodarczy zakonu krzyżackiego. W 1428 r. hodowano w nim 31 koni, 40 sztuk bydła i 44 świnie. Uprawa pól została pozostawiona rolnikom. W okresie tym we wsi znajdowało się pięć zagród chłopskich (dymów). W XVI i XVII w. liczba ta powiększyła się do 12, a w 1785 r. ponownie zmalała do 5. W 1820 r. we wsi było 102 m-ców, zaś w 1858 r. 140 m-ców w 8 domach. Pod koniec XIX w. majątek leżał w pow. morąskim (Kreis Mohrungen), liczył 463 ha, w tym 355 ha ziem uprawnych i wykazywał 6726 marek czystego dochodu gruntowego. Właścicielami w tym czasie była rodzina Guse, która po sprzedaży majątku rodz. Pelke zamieszkała w Olsztynie. Kolejni właściciele na pocz. XX w. wybudowali w parku opisywany dwór. Po nich, od ok. 1920 r. posiadaczami dóbr została rodz. Waschau. Ci gospodarowali w Workallen do początku lat 30. XX w. Kolejnym właścicielem został niemiecki przemysłowiec, Heinrich (Hinrich) Pferdmenges (zm. 22 września 1947 r.). W 1935 r. na gruntach majętności Workallen założył on osadę nazwaną od jego imienia Henrykowem (Hinrichssegen). W czasach wielkiego kryzysu, m.in. na skutek mechanizacji, dramatycznie pogarszały się warunki pracy robotników rolnych, dlatego Heinrich postanowił stworzyć dla nich alternatywne miejsca pracy. W Henrykowie wybudował zakład włókienniczy – fabrykę tkanin z przędzeniem i tkaniem. Zakład rozpoczął pracę w 1937 r. i zatrudniał ok. 800 osób. Była to jedyna duża firma w przedwojennym pow. morąskim. Heinrich nie miał czasu na zajmowanie się majątkiem w Workallen, którym zarządzał mieszkający w dworze Emil Franz Kallnischkies. Franz był zarazem dyrektorem fabryki. Miał syna Hansa Lothara, który spędził dzieciństwo we dworze, a w okresie powojennym zajmował się opracowaniem historii wsi i majątku. Pferdmenges i rodzina Kallnischkisów uciekli z Warkał w styczniu 1945 r. w obawie przed nadciągającą armią radziecką. Po przejęciu dóbr przez Skarb Państwa Polskiego, na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Budynki fabryki sukna zostały całkowicie zniszczone podczas działań wojennych. Przed śmiercią Hinrich Pferdmenges podsumował swoje doświadczenia społeczne i przemysłowe w memorandum „Przemysłowe wkłady do zachodniego rozwiązania problemu społecznego”, napisanym w latach 1946/47.
Za czasów PGR-u w dworze mieściły się biura zakładu i mieszkania dla pracowników. Przemiany polityczne na przeł. 1989/90 spowodowały przerwanie remontu dworu, który od tego czasu pozostaje opuszczony i popada w ruinę. W latach 90. wewnątrz budynku znajdowały się jeszcze stropy, kasetonowe sufity i oryginalna stolarka. W 1996 r. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa w Olsztynie wystawiła obiekt na sprzedaż. Niestety nie wiemy, czy dwór znalazł nabywcę i w jakim stanie pozostaje obecnie.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich… 1880-1902;
Strona internetowa Ostpreussen: https://www.ostpreussen.net/ostpreussen/orte.php?bericht=430;
Handbuch des Grundbesitzes In Deutschen Reiche… Berlin, 1879;
Zdjęcie pochodzi z oferty sprzedaży wydanej przez AWRSP z 1996 r.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór neogotycki. Budynek murowany z cegły i otynkowany, podpiwniczony, wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N-S, fasadą zwrócony na północ. Elewację tę ujmują dwie dwupiętrowe wieże zwieńczone krenelażem i sterczynami w narożnikach. Pozostała, główna część dworu jest parterowa z poddaszem / mezzaninem i nakryta dwuspadowym dachem. Na elewacjach zachowany był skromny detal architektoniczny. Układ wnętrz dwutraktowy, częściowo zmieniony podczas powojennej przebudowy. Pod koniec XX w. we wnętrzach znajdowały się jeszcze pozostałości stolarki, m.in. szafa wnękowa i dekoracje, w tym kasetonowe sufity.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego przekształcony w niewielkim stopniu. Zachowała się znaczna część dawnych zabudowań folwarcznych.

Park

Park z przełomu XIX / XX w. o pow. ok. 1,7 ha koncentruje się wokół dworu i rozciąga na zachód wzdłuż rzeki Miłakówki (Warkalska Struga). Założenie podzielone jest na kilka różnych działek ewidencyjnych obejmujących: zachodnią część parku, dwór, środkową cz. parku, folwark i kilka innych mniejszych (Geoportal).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011