Ponary

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Pałac z pocz. XVIII w.
Dobra ziemskie na tym terenie wymieniono już w 1334 r.. W XVI w. znalazły się one w posiadaniu rodziny Behrenreuter, a w następnym - von Ascherade. Swoją nazwę wzięły od miejscowego jeziora Narie. W XVII w., wybudowano tu pierwszy murowany dwór. Pod koniec tego wieku Ponary kupił Friedrich von der Groeben. Rody zamieszkujące te ziemie były przed wiekami związane z Rzecząpospolitą. Friedrich von der Groeben około 1670 r. zaciągnął się do armii koronnej i w 1683 r. dowodził oddziałem jazdy w bitwie pod Wiedniem. Polacy rozbili armię turecką, a Groeben jako zdobycz przywiózł jednego z paszów tureckich. Dziesięć lat po wiktorii wiedeńskiej Groeben został mianowany generałem lejtnantem i dowódcą koronnych wojsk cudzoziemskich, króla Jana III Sobieskiego. Po śmierci króla i zakończeniu wojny z Turcją wrócił do Prus. Kupił majątki w Łabędniku, Nowej Wiosce, Łodygowie i Ponarach, które na mocy testamentu rozdzielił pomiędzy czterech bratanków. Ponary zapisał Heinrichowi Wilhelmowi von der Groebenowi. Stojący do dziś barokowy pałac powstał pod koniec XVII w. w wyniku rozbudowy istniejącego wcześniej późnogotyckiego dworu. Przebudowany, m.in. zmieniono dach pałacu, zlikwidowano szczyty nad ryzalitami. Około 1860 r., dobudowano od strony ogrodu oficynę. Majątek w Ponarach rozbudował się w 2 poł. XIX w. i obejmował wtedy całe jezioro Narie. Był we władaniu Groebenów do 1945 r., będąc siedzibą jednego z czterech majoratów. Po wojnie został znacjonalizowany i przez wiele lat mieścił się tu ośrodek wypoczynkowy zakładów Metron z Torunia. Był dwukrotnie remontowany, a obecnie jest własnością prywatną.

Opis

Pałac barokowy. Budynek murowany z cegły i otynkowany, wzniesiony na planie prostokąta z ryzalitem w osi głównej. Korpus główny nakryty jest dachem czterospadowym, a przybudówki dwuspadowym, krytym dachówką. W czasie rozbudowy, od strony ogrodu wzniesiono oficynę i połączono ją murami z korpusem głównym, tworząc wewnętrzny dziedziniec. W bocznej elewacji znajdują się dwa kartusze herbowe ówczesnych właścicieli: Ernsta Wolfganga von der Groebena i jego żony z domu von Ostau.Groebenów z datą 1743. Od wsch. strony znajduje się obszerny, niski taras, pełniący dawniej funkcję głównego wejścia. Nad nim umieszczony jest kolejny kartusz z herbami Wilhelma Arthura von der Groebena i jego żony Agnes von Kleist. z datą 1893. Pozostałością późnogotycką są trzy sklepione sale na parterze, oprócz tego w pałacu były drewniane, rzeźbione schody, cztery piece kaflowe na dębowych nogach oraz dwa klasycystyczne kominki. Od strony płd. elewacji znajduje się ażurowa altana umieszczona na tarasie ogrodowym. Widnieje tam data 1637, upamiętniająca rok zaślubin baronówny Augusty von Dörnberg z Arthurem von der Groebenem.

Park

Park krajobrazowy z XIX w. powiązany widokowo z otoczeniem. Kilkuhektarowy drzewostan parku płynnie przechodzi w rosnący obok jeziora mieszany las.

Inne

2 oficyny, nr rej.: 861 i 862 z 20.08.1968 (1 nie istnieje ?)
Budynki gospodatcze, kuźnia, mur. z XIX w.
Cmentarz rodowy w parku, nr rej.: A-1427 z 8.08.1978

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011