Ostróda

Stan obecny

Od połowy lat dziewięćdziesiątych, zamek jest siedzibą miejskich instytucji kultury – muzeum, centrum kultury i biblioteki. Równolegle z działalnością tych instytucji kontynuowane są prace konserwatorskie i renowacyjne obiektu.

Historia

Zamek pełnił funkcję siedziby komturstwa utworzonego w 1340 roku na południowym krańcu państwa krzyżackiego. Już na początku XIV wieku (możliwe, że od 1302 roku) funkcjonowała tu drewniano-ziemna fortalicja będąca siedzibą wójta podległego ówcześnie komturowi w Dzierzgoniu.
Pomimo badań archeologicznych prowadzonych w latach 1968-1969 i 1974 nie udało się ustalić położenia tej pierwotnej siedziby. Prace budowlane przy zamku murowanym trwały od 1349 do 1380 roku a zainicjował je komtur Gunther von Hohenstein.
Zamek został posadowiony w północno-zachodnim narożniku osady, która w roku 1329 została ulokowana na prawie chełmińskim. Założenie stanęło w dolinie Drwęcy w miejscu jej rozgałęzionego ujścia do Jeziora Drwęckiego. Ówczesny zamek nie był sprzężony w systemem fortyfikacji miejskich i oba systemy oddzielone były od siebie nawodnioną fosą. Siedziba została spalona przez Kiejstuta w 1381 roku i odbudowana około 1397 roku. Możliwe, że w trakcie tych prac powstało krótkie skrzydło wschodnie.
Na II ćwierć XVI wieku przypadła zmiana funkcji zamku, który od tej pory stał się siedzibą starostwa. W XVII wieku system obronny zamku został znacznie wzmocniony poprzez otoczenie go obwałowaniami i bastionami ziemnymi. W 1788 wybuch magazynu prochu spowodował całkowite zniszczenie skrzydła wschodniego. Po tym zdarzeniu zamek ponownie został odbudowany, obniżono go jednak o jedną kondygnację.
Pełnił wówczas funkcję siedziby pruskiego starosty. W roku 1807 w zamku ostródzkim przebywała cesarz Napoleon Bonaparte. W XIX wieku podupadły zamek pomieścił funkcje administracyjne. Mieściły się w nim urzędy powiatowe i sąd. W roku 1945 zamek wraz z całym miastem spłonął. Odbudowa rozpoczęta w 1977 roku do dziś nie została ukończona. Prace wykopaliskowe pod kierunkiem M. Milewskiej odsłoniły piwnice skrzydła wschodniego.
Ceglane założenie posadowione było na planie zbliżonym do kwadratu (44,7/45,2 m). Wokół dziedzińca umieszczono cztery skrzydła jednakowej szerokości (14,3 m), dwukondygnacyjne, podpiwniczone. Przyziemie wszystkich skrzydeł zostało zajęte przez pomieszczenia gospodarcze. Nakryto je sklepieniami krzyżowo-żebrowymi na granitowych filarach. W południowym skrzydle nad przyziemiem od zachodu mieścił się refektarz od wschodu zaś kaplica. Na osi skrzydła zachodniego mieścił się wjazd na dziedziniec, poprzedzony był budynkiem przedbramnym. Jego pozostałości odsłonięte zostały w trakcie powojennych prac wykopaliskowych.
W skrzydle zachodnim na piętrze od północny znajdowały się dwie izby mieszkalne przeznaczone dla komtura. W skrzydle północnym druga kondygnacja zajęta była przez refektarz. Skrzydło wschodnie, powstałe najpóźniej o długości 17,5 m, mieściło w niskiej, drugiej kondygnacji pomieszczenia magazynowo-obronne. Pierwotnie dziedziniec wewnętrzny otoczony był drewnianymi krużgankami. W podwórcu mieściła się studnia.
Zamek nie był wyposażony w wieżę bergfried. Przypuszczalnie skrzydła wieńczone były ozdobnymi szczytami. Jak dotąd nie rozpoznano zewnętrznych fortyfikacji i przedzamcza choć wiadomo, że tak owe istniały. Zamek ostródzki reprezentuje typowe cechy dla obronnej architektury krzyżackiej II połowy XIV wieku. Jego surowa i pozbawiona wystroju forma, główny nacisk położony na program funkcjonalny, zwarta i konsekwentnie zaprojektowana struktura świadczą o tej architekturze.