Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Tymoteusz SłowikowskiMarek Kujawa

Masuny

Massaunen

Województwo:warmińsko-mazurskie
Powiat:bartoszycki
Gmina:Sępopol
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, XIX-XX w.
Obiekt:pałac, nr rej.: 3909 z 27.02.1988
Park:nr rej.: 3622 z 19.10.1984

Stan obecny

Własność ANR albo prywatna. Ruiny.

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Wieś powstała na pocz. XV w. jako majątek rycerski, a zarazem folwark gospodarczy zakonu krzyżackiego. Wg niemieckich źródeł już w XV w., nad brzegiem Łyny mógł stać pierwotny dwór. Mógł on wznosić się przy łuku rzeki skręcającej pod kątem prostym na płd.-zachód.
Na przestrzeni stuleci wieś miała różnych właścicieli. W 2. poł. XIX w. była to rodzina Gerlach, po których najpóźniej w 1879 r. dobra przeszły w ręce Gampów. Czy to Gampowie w 1880 r. przebudowali wcześniejszą siedzibę? Nie wiadomo; datę tę niektóre źródła internetowe podają jako datę budowy obiektu. Dwór wznosił się wówczas na osi podwórza gospodarczego, oddalony od niego kilkadziesiąt metrów w kier. płn.-zachodnim, na skraju parku. W 1885 r. wieś zwana Massawnen leżała w pow. frydlandzkim, zaś stacja pocztowa i telegraficzna znajdowała się w miejscowości Szępopel (Shippenbeil, ob. Sępopol). Ok. 1885 r. było tu 40 m-ców, zaś na folwarku 193 m-ców. Majątek stanowił „dobra rycerskie”, należał do Alexandra Gampa i obejmował 785,35 ha, w tym 547,5 ha ziemi uprawnej, 52 ha łąk, 20,5 ha pastwisk, 156,35 ha lasów i 9 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy podawany do wyliczenia podatku wynosił 4981 marek. Kwota podatku od gruntu i budynków wynosiła 225 marek, co kwalifikowało dobra do „dużych posiadłości”. Gospodarstwo posiadało własną cegielnię produkującą 200 tys. szt. cegieł (rocznie?), wiatrak, gorzelnię, mleczarnię, młyn i browar. Na pocz. XX w. dobra odziedziczył Karl Gamp. Był on tajnym radcą i członkiem Reichstagu. W 1907 r. cesarz Wilhelm II nadał Karlowi szlachecki tytuł hrabiego (barona?) i nazwisko Gamp-Massauen. Zapewne z tej okazji właściciel wybudował całkowicie nowy neobarokowy pałac, nadając mu współczesną postać i oddalając budynek od starego dworu o ok. 100 m. w kierunku płn.-wschodnim. Park przekomponowano w niewielkim stopniu, jedynie sad powiększony został w kier. północnym, zmieniony został także przebieg głównych dróg na terenie założenia; m.in. od strony płd. wybudowano nowy dojazd do pałacu. Prowadził on do elewacji ogrodowej pałacu i to ona spełniała wówczas rolę fasady.
Po 1920 r. Niemcy nie opuścili majątku, zaś jego właścicielem został Botho von Gamp, który utworzył tzw. majorat (dobra dziedziczone tylko przez najstarszego syna lub najbliższego potomka, bez prawa podziału i sprzedaży). Dziedzic powiększył obszar majątku do czterech folwarków o pow. ok. 1455 ha. W 1939 r. wieś liczyła 375 m-ców. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne podlegające pod zakład w Kromarkach. W pałacu umieszczono biura PGR-u i mieszkania dla pracowników. Mieściło się tu także przedszkole. Po ustawowej likwidacji PGR-ów na pocz. lat 90. XX w. właścicielem została AWRSP, która w 1996 r. wystawiła obiekt na sprzedaż. Od tego momentu obiekt pozbawiony opieki systematycznie popada w ruinę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich… 1880-1902;
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857;
Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche…, Berlin 1879;
Oferta sprzedaży pałacu, wydana przez AWRSP w Olsztynie, 1996 r.;
Geoportal;
Mapster: 11777252 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
plik mapy 1692_(406)_Gr._Schoenau_1936_AMPG(2).jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neobarokowy. Budynek murowany z cegły i otynkowany, piętrowy, podpiwniczony, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N/NW-S/SE, fasadą skierowany na zachód (W/SW). Wcześniejszy budynek dworu wybudowany był dłuższą osią w kier. W/SW- E/NE, zaś fasadą skierowany był na podwórze gospodarcze o kształcie regularnego prostokąta, rozciągającego się w kier. S/SE. Obecnie układ przestrzenny tego założenia jest całkowicie przekształcony.
Budynek nakryty był czterospadowym, mansardowym dachem z lukarnami w obu kondygnacjach mansardy. W 9-osiowej fasadzie znajdował się centralnie umieszczony ryzalit zdobiony czterema pilastrami wielkiego porządku udającymi portyk kolumnowy, zwieńczony półokrągłym szczytem, z oculusem pośrodku. Analogiczny ryzalit znajdował się od strony ogrodu (E/NE). Elewacje zdobiły pilastry, płyciny, łuki i balustradki, np. pośrodku ryzalitu na wys. 1-go piętra. Do momentu zawalenia się dworu we wnętrzach znajdowały się elementy oryginalnej stolarki, dębowe schody w holu, podłogi oraz stiukowe sufity. Przez hol przechodziło się na wprost, do wyjścia ogrodowego, za którym znajdował się taras ze schodami. Na przeł. XX i XXI w. zawalił się dach, później półkoliste zwieńczenie ryzalitu. Na chwilę obecną zapadają się również nadproża i mury nośne budynku.

Park

Park krajobrazowy z XIX / XX w. Współczesna dz. ewid. na której znajduje się pałac, ma ok. 6,3 ha obszaru. W ocenie rozległości parku nie pomaga nam mapa topograficzna Geoportalu, ani też współczesny podział ewidencyjny gruntów (na kilka różnych działek). Opierając się na analizie ortomapy i map archiwalnych można domniemać, że park rozciągał się aż do rzeki Łyny i nieco dalej na północ, gdzie znajdował się sad owocowy. Tym sposobem jego pow. mogła wynosić do ok. 10 ha. W skład parku nie wchodziły tereny ze stawami znajdujące się dalej na płn.-wschód.

Inne

Zabudowania gospodarcze, w tym trzy stodoły, spichlerz i gorzelnia
Szkoła z pocz. XX w.
Cmentarz ewangelicki z poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.