Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Markowo

Reichertswalde

Województwo:warmińsko-mazurskie
Powiat:ostródzki
Gmina:Morąg
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, XVIII-XIX w.
Obiekt:pałac, nr rej.: 62 z 11.09.1949
Park:nr rej.: 3521 z 6.10.1981

Stan obecny

Własność prywatna, w trakcie remontu.
Na chwilę obecną (2018 r.) stan ukończenia prac – nieznany.

Historia

Pałac z pocz. XVIII w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1402 r., kiedy to dokonano jej lokacji na 60 włókach, na prawie chełmińskim. Początkowo była wsią czynszową Zakonu Krzyżackiego, dopiero w 2. poł. XVI w. książę pruski Albrecht Fryderyk nadał ją wraz ze Strużyną i Złotną, siedmiu synom hrabiego Piotra zu Dohny. W 1561 r. we wsi wybudowano dla Achatiusa zu Dohna pierwotny dwór, który później stał się „sercem” nowego pałacu. Pod koniec XVII w. (1688) właścicielem majątku został dziedzic Laucka - Christoph Friedrich zu Dohna. Na pocz. XVIII w. z ogromnej posiadłości wyodrębniono cztery mniejsze: Damera-Schlobitten, Dohna-Schlodien, Dohna-Lauck i Dohna-Reichertswalde. Wtedy też, w latach 1701-1504 Christoph Friedrich zu Dohna wybudował przy pomocy „domowego” architekta Johanna Caspara Hindersina, nową barokową rezydencję, która stanęła na miejscu starego dworu. Zachowano stare piwnice, a także renesansowe pomieszczenia ze sklepieniami krzyżowymi. Zamkową kaplicę umieszczono w zachodniej wieży. Kolejny dziedzic - Friedrich Leopold zu Dohna Reichertswalde (1738-1807) dokupił do wyżej wymienionych majętności, w 1788 r., dobra Weeskenit.
W 1818 r. wieś liczyła 364 m-ców w 45 gospodarstwach domowych, tzw. „dymach”. Około połowy XIX w. pałac, a konkretnie jego dach przebudowano. Wtedy też dokonano połączenia Dohna-Lauck i Dohna Reichertswalde w jeden wielki kompleks (tzw. „Gutskomplex”) o pow. 7 tys. ha., a nazwisko właścicieli uzyskało postać zu Dohna-Lauck. Liczba mieszkańców wsi nieznacznie wzrosła i w 1858 r. liczyła 403 osoby. W 1878 r. zmarł dziedzic - Friedrich Reichertswalde, zaś jego następcą został Friedrich zu Dohna-Lauck (1844-1909). W 1885 r. Reichertswalde stanowiło dobra rycerskie z folwarkami: Weeskenthal (Dolina), Goldbach (Złotna), Gottesgabe (Zbożna), Inruecken (Dworek), Silberbach (Strużyna), Stobbnitt (Stabuniki), Hartwich, Gudnick (Gudniki), Gross i Klein Gillgehnen, Sorehnen, Weeskenitt (Zimnochy) oraz Woritten. Ówcześni skrybowie starannie podawali nazwy, bo co ciekawe - informacje ze Sł. G. Kr. Polskiego... idealnie pokrywają się z niemiecką księgą adresową z 1879 r. Niestety nie znamy polskich odpowiedników wszystkich tych nazw. Łączny areał dóbr wynosił 4872 ha, na co składało się 2100 ha ziemi ornej, 700 ha łąk, 46 ha pastwisk, 1750 ha lasów, 80 ha nieużytków i 196 ha wody. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 29 986 marek. Najbliższa stacja pocztowa i telegraficzna znajdowała się w Goettchendorf. Majątek posiadał własną cegielnię, tartak i mleczarnię. Zarządcami na poszczególnych folwarkach byli: Arnold Rievers, Lorenzen, Maklenburg, Inrucken, Matz, Solcknick, E. Knorr, Dittmar, Graf zu Dohna oraz Riensberg.
Friedrich Ludwik zu Dohna-Lauck w latach 1905-1906 rozbudował pałac o dwie alkierzowe wieże od frontu. W sąsiednim budynku znajdował się barokowy „dom kawalerski” z kuchnią oraz neobarokowa powozownia z ujeżdżalnią. Starszy syn Ludwika – Christoph Friedrich - zginął w wypadku samochodowym w 1935 r. nad Jeziorem Bodeńskim. Młodszy syn – Adalbert Victor (ur. w 1914 r.) - studiował zoologię po ukończeniu szkoły średniej (liceum) w Hufen, ale potem podjął naukę w wyższej szkole rolnej Good Schoenberg w Finckensteinie. Dziedzic nigdy nie popierał narodowego socjalizmu propagowanego przez Hitlera, kazał nawet usunąć z grobu brata cytat łączący Hitlera z Jezusem. Polskie źródła fałszywie przedstawiają rodzinę zu Dohna, jako wspierającą politykę dyktatora z wąsikiem. Adalbert Victor zu Dohna-Lauck (ur. w 1914 r.), ożeniony był z Elisabeth z domu Gräfin Arnim. Właściciele posiadali bogatą kolekcję antyków i obrazów, w tym malarstwa holenderskiego z XVII w. Część z nich ocalała i w czasie „wyprowadzki” z pałacu spółdzielni produkcyjnej, trafiły do muzeum w pałacu Dohnów w Morągu. Dziedzic jako jedyny z rodziny zdołał uciec przed nadciągającym wojskiem radzieckim w 1945 r. Po powrocie do Niemiec osiadł w Nadrenii, gdzie w dobrym zdrowiu świętował swoje 90. urodziny. W lasku Gutswald w Markowie, około 2 km od dworku, wciąż znajdują się dwa puste miejsca grobowe, które „czekały” na kolejnych dziedziców.
Po drugiej wojnie światowej nieuszkodzony pałac został zajęty i obrabowany przez wojska radzieckie. Po odejściu wojska, na bazie folwarku utworzono Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną, która w latach powojennych wyremontowała pałac. Jednak w latach 70. XX w. budowla była już tak zdegenerowana, że nie opłaciło się jej naprawiać. W zw. z tym użytkownicy opuścili obiekt, który zaczął szybko popadać w ruinę. Na pocz. lat 90. pałac i gospodarstwo przejęła AWRSP, która wystawiła obiekt na sprzedaż. Znalazł on prywatnego nabywcę w 2000 r.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich… 1880-1902;
Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche…, Berlin 1879;
Portal internetowy Ostpreussen:
https://www.ostpreussen.net/ostpreussen/ortssuche.php?suchort=2385;
Mapster:
7458 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 1984_Rogehnen_1944.jpg
Pałace i Dwory Warmii i Mazur, oferta sprzedaży, AWRSP w Olsztynie, 1996
Geoportal:
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac barokowy z elementami renesansu. Budynek piętrowy z mezzaninem, wzniesiony na planie nieregularnego prostokąta w dłuższej osi N/NE-S/SW, fasadą zwrócony na W/SW (dla uproszczenia – na zachód). Od zachodu dwie mocno zryzalitowane przybudówki, zaś od strony parku (wsch.) dwie alkierzowe wieże, również mocno wysunięte w stos. do korpusu. Relikty pierwotnego dworu występują w północnej części pałacu, w postaci dużych izb sklepionych krzyżowo z masywnymi filarami. Nad środkową częścią wschodniej elewacji wznosi się ozdobny, wysoki naczółek, wykonany w trakcie XIX-wiecznej przebudowy. W jednej z zachodnich wież niegdyś znajdowała się kaplica. Obecnie budynek jest po remoncie przeprowadzonym przez właściciela. Pow. użytkowa pałacu – ok. 2000 m.kw.

Park

Park, XVIII-XIX w. o pow. 11,5 ha. Park zasadniczo pokrywa się ze współczesną dz. ewid. nr ... 59/2, jednak przy pomiarze uwzględniliśmy dodatkowe działki wyodrębnione z jego powierzchni. (Geoportal, 1.10.2018 r.). Z parku wychodziła aleja lipowa z 2. poł. XVIII w. o długości 5 km, która dochodziła do dworku w Weeskenit (Zimnochy), w pobliżu jeziora Weeskeniter (ob. Jezioro Wiskie).

Inne

Rządcówka, XVIII/XIX w., nr rej.: A-1958 z 4.01.2002
Oficyna z XVIII w., nr rej.: 947 z 30.07.1968
Trojaki, XIX w.
Cmentarz rodowy zu Dohnów na wzniesieniu w lesie Gutswald.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.