Działdowo

Stan obecny

Siedziba Urzędu Miasta.

Historia

Zamek krzyżacki usytuowano na niewielkim wzniesieniu usypanym wraz z budową warowni. Wznosi się na prawym, północnym brzegu rzeki. Pierwsze dokumenty mówiące o zamku pochodzą z lat 1331- 35, w latach tych była to jeszcze prowizoryczna fortyfikacja krzyżacka, której umiejscowienia nie udało się do dziś ustalić. Zamek na początku pełnił funkcję siedziby prokuratora, podległego komturstwu ostródzkiemu.
Od roku 1383 zamek stał się siedzibą wójta zarządzającego okręgiem sądowniczym. Jego rola była dość znaczna po wytyczeniu nowej granicy między państwem krzyżackim a Mazowszem w 1343 roku. W sześć lat później ulokowano miasto położone na południowy zachód od zamku.
Miasto oddzielono od zamku fosą i dużym nieregularnym przedzamczem. Było to prostokątne, samodzielne założenie urbanistyczne. Obecny zamek był najprawdopodobniej pierwszym stojącym w tym miejscu. Zamek powstawał od końca I połowy XIV wieku do jego schyłku.
Było to regularne, ceglane założenie na planie kwadratu. W XVI wieku zamek stał się siedzibą starostwa książęcego w Prusach Książęcych. Na lata 1551- 76 przypada przebudowa zamku w wyniku której otrzymał on formy renesansowe. Na lata 1583- 60 przypada ponowna przebudowa. W roku 1676 nastąpiła kolejna przebudowa zamku prowadzone przez Petera Lemke. Wiek XVIII i XIX to okres podupadnięcia zamku. Częściowo rozebrany pełnił funkcje tylko gospodarcze. W roku 1850 rozebrano wieżę oraz dwa skrzydła.
Po zakończeniu I Wojny Światowej prowadzono prace zabezpieczające, kontynuowane po 1973 roku. Badanie archeologiczno architektoniczne dały wiedze o programie użytkowo przestrzennym zamku. Skrzydło południowo wschodnie było głównym domem mieszkalnym Budynek podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z trzema pomieszczeniami w partii drugiej kondygnacji, między innymi kaplicą oraz refektarzem. Elewacje domu skomponowane były za pomocą cegły oraz wzorów uzyskanych ciemną zendrówką.
W północno zachodniej kurtynie umieszczono wjazd na zamek poprzedzony mostem wspartym na ceglanych filarach, przerzuconym ponad fosą. Brama znajdowała się obok czworobocznej wieży umieszczonej w narożniku założenia, wysuniętej poza lica murów obwodowych. Wieża w partii piwnic mieściła więzienia, możliwe, że wyposażona była w ośmioboczną nadbudowę.
W północnym narożniku umieszczono mniejszą wieżę, posadowioną na czworobocznym cokole, w wyższych partiach przechodzącą w formę oktogonu. W III tercji XIV wieku podwyższono dom główny o jedną kondygnację mieszczącą magazyny. Wyposażono ją również w strzelnice. W tym samym czasie pierwsze piętro otrzymało gwiaździste sklepienia wsparte na sztucznych kamieniach, szczyty elewacji bocznych ozdobione zostały dekoracyjnymi blendami. Po roku 1376 w trakcie odbudowy zamku po najeździe litewskim zbudowano skrzydło południowo zachodnie oraz północno wschodnie. Oba pełniły funkcje mieszkalno gospodarcze.
Od strony północno zachodniej ciągnął się mur kurtynowy, który wraz z oddalonym od niego o 5 m murem zewnętrznym tworzył parcham. Dziedziniec wewnętrzny otoczony był drewnianymi krużgankami, po których zostały drewniane portale w domu głównym oraz gniazda belek konstrukcyjnych. Pod krużgankami obok wejścia do domu głównego umieszczona była kamienna studnia z ceglaną cembrowiną.
Pod skrzydłem północno wschodnim ulokowano brukowaną cysternę. U schyłku XIV wieku dziedziniec wewnętrzny został pokryty brukiem. Zamek o monumentalnych i obronnych cechach jest przykładem typowej przygranicznej warowni krzyżackiej. Dziś obok rekonstruowanego domu głównego, wznosi się odtworzone we współczesnych formach kubatura skrzydła południowo zachodniego oraz nadbudowa wieży przybranej. Był to kontrowersyjny projekt, do dziś nie do końca zrealizowany związany z adaptacją zamku na potrzeby instytucji kulturalnych, miedzy innymi muzeum.