Arklity

Stan obecny

Własność prywatna. Ruiny.

Historia

Pałac z 1782 r.
Wieś, a właściwie osada Arklitten istniała już w 1359 r., zaś pierwsza udokumentowana wzmianka pochodzi z 1437 r. W 1469 r. Wielki Mistrz Krzyżacki Heinrich Reiss von Plauen dał posiadłość przybyłemu z Frankonii Hansowi von Herten. Rodzina Hertenów wygasła w 1503 r., więc dobra przeszły na Fabiana von Hundertmarcka. W 1620 r. potomek tegoż, Christoff von Hundertmarck sprzedał Arklity Christophowi von Schliebenowi, który już posiadał dobra Bieberstein, Markhausen i sąsiadujące z A. Molthainen. W kolejnych latach na skutek koligacji rodzinnych współwłaścicielami dóbr były rodziny Flanß, Venediger i Proeck. Ostatnim z von Schliebenów był Wolf, który w 1735 r. został zmuszony do sprzedaży z powodu nierozstrzygniętych procesów spadkowych i zadłużenia majątku. W kolejnych latach budynki folwarku popadały w ruinę oraz ulegały pożarom. W takim to opłakanym stanie Arklity nabył generał von Langermann. W 2. poł. XVIII w. na kolejnej licytacji dobra kupił pruski pułkownik Carl Friedrich von Rautter (1698-1758) z Abbarten i Aftinten. Rautter zmarł po upadku, w bitwie pod Zorndorfem w 1758 r. Nie posiadał potomków. Na skutek procesu spadkowego w 1773 r. właścicielem A. został jego bratanek, porucznik Wilhelm Albrecht von Rautter (ur. 1732), jednak i on wkrótce zmarł. Następnie na skutek kolejnego procesu dobra przeszły w ręce Modesty von Lettow (z d. Podewils). Dnia 11 kwietnia 1780 r. dobra nabył Dietrich von und zu Egloffstein.
Von Egloffstein była to potężna, wpływowa i szeroko rozgałęziona rodzina, pochodząca z cesarstwa Frankonii (zamek Egloffstein między Pegnitz i Erlangen). Posiadali oni liczne majątki i spokrewnienie byli z innymi rycerskimi rodami, np. Lüchau i Rabensteiner. W XV w. Michael i Conrad Egloffstein, podobnie jak inni frankońscy szlachcice, przybyli do Prus jako najemni kapitanowie, a ponieważ zakon nie miał pieniędzy, obdarował rycerzy posiadłościami. W latach 1780-82 Freihert Albrecht (XV) Dietrich Gottfried von und zu Egloffstein (1720-1791) wybudował w Arklitach późnobarokowy pałac. W dniu 19 października 1786 r. wraz z bratem Ottonem Friedrichem otrzymali od króla Fryderyka Wilhelma II tytuły hrabiego, zaś w Arklitach utworzyli majorat. Nadanie zostało potwierdzone 8 maja 1914 r. Ich główną posiadłością był zamek Egloffstein, ponadto w rękach rodziny znajdowały się Kunreuth Castle, dobra Redwitz, Sulzbach-Rosenberg oraz pałac Schmölz i zamek Theisenort. Gottfried studiował w Królewcu, przez pewien czas był dyrektorem w Lizen, brał udział w wojnach śląskich Fryderyka II, a w 1782 r. awansował do stopnia generał – majora. Pełnił także funkcję gubernatora Prus Wschodnich i Zachodnich. Miał syna Abrahama (III) mieszkającego w Rastenburgu (Kętrzynie). Z rodziny tej pochodziło sporo znanych postaci, m.in. malarka Julie Graffie von Egloffstein (1792-1860). Pod koniec XIX w. majątek liczył 2014,2 ha, w tym 1044,6 ha ziemi uprawnej, 386,3 ha lasów, 66,9 ha wody i wykazywał do podatku 22648 talarów czystego dochodu gruntowego. Właścicielem w tamtym czasie był Carl Graf von Egloffstein, a zarządcą Julius Sucker. Gospodarstwo posiadało własny wiatrak oraz cegielnię. W skład całej majętności wchodziło co najmniej 5 folwarków. Ostatnim niemieckim właścicielem Arklit był Heinrich Graf von Egloffstein, który w czasie 2. wojny światowej walczył na froncie wschodnim. Jego żonie i dzieciom na krótko przed przybyciem Armii Radzieckiej udało się uciec na zachód. W dniach 19-23 stycznia 1945 r. trwała też wielka ucieczka pracowników majątku, z których niektórzy później wrócili, a niektórzy zostali zabici przez żołnierzy rosyjskich.
Po wojnie na bazie pozostałości majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, będące zakładem podległym PPGR Skandawa z siedzibą we Frączkowie. Po remoncie w latach 60. XX w., w pałacu na piętrze mieszkał dyrektor PGR-u, natomiast na parterze znajdowało się przedszkole. W 1978 r. budynek został opuszczony i zaczął popadać w ruinę, pomimo że rodzina Egloffstein z Franken zaoferowała wsparcie finansowe na odbudowę. Zakład PGR został rozwiązany ustawowo na pocz. lat 90. XX w. a następnie pałac wraz z parkiem stał się własnością AWRSP, która pod koniec lat 90. wystawiła obiekt na sprzedaż. W poł. lat 90. zawalił się dach pałacu i wkrótce zostały tu tylko zrujnowane mury. Z pamiątek po dawnych właścicielach zachował się herb z miedzianej blachy, który przymocowany był do szczytu nad portalem, a także lustro, dwa kinkiety i wazon z porcelany miśnieńskiej. Skarby, w tym porcelanowa kolekcja rodziny Egloffstein znajdują się w Muzeum Mazurskim w Olsztynie albo w Muzeum w Rastenburgu (Kętrzynie). Pod koniec XX w. ruiny pałacu nabyła osoba prywatna.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich… 1880-1902;
Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche…, Berlin 1879;
Portal internetowy Ostpreussen: https://www.ostpreussen.net/index.php
Wikipedia.DE: https://de.wikipedia.org/wiki/Egloffstein_(Adelsgeschlecht)
Mapster:
- 1754884 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/ Plik mapy: 1794_(479)_Barten_geogn-agr_1904_UPozn.jpg
- 7524 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/ Plik mapy: 1794_Barten_1937.jpg
Pałace i Dwory Warmii i Mazur, oferta sprzedaży AWRSP w Olsztynie, 1996
Geoportal:
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnobarokowy. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi zbliżonej do W-E, fasadą zwrócony na płn. z niewielkim odchyleniem wschodnim, parterowy z mezaninem, na wysokich piwnicach, nakryty dachem mansardowym mieszczącym dodatkowe mieszkalne poddasze (łącznie 4 kondygnacje). W 15-osiowej fasadzie znajdowały się dwa piętrowe ryzality po bokach oraz centralnie umieszczony portyk kolumnowy wielkiego porządku, zwieńczony trójkątnym frontonem z kartuszem herbowym rodziny von Egloffstein. Przed wejściem głównym znajdował się półokrągły podjazd. Układ wnętrz dwutraktowy, z pomieszczeniami w układzie amfiladowym. Pow. użytkowa: 2385 m. kw.

Park

Park krajobrazowy o pow. ok. 17 ha, od wschodu dochodzący do Jez. Arklickiego, od strony płd dziki i zarośnięty. Większą część parku (południową) stanowi dz. ewid. nr …3233 o pow. ok. 14,5 ha. Pałac znajduje się na wydzielonej od północy dz. sąsiedniej, nr …36/32 o pow. ok. 2,3 ha. Pomiar orientacyjny, ponieważ Geoportal od niedawna nie udostępnia danych n.t. pow. działek. Przy pomiarze nie uwzględniamy dawnej zachodniej części parku, którą stanowiły sady owocowe oraz alei spacerowej prowadzącej do półwyspu i południowego krańca jeziora.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011