Modliszewo

Stan obecny

Własność J.S.T.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Pierwszą wzmiankę o wsi znajdujemy w 1414 r., gdy pleban z Modliszewa występował jako świadek w sprawie o dziesięcinę w Mieleszynie. W zapiskach grodzkich i ziemskich wieś występuje po raz pierwszy w 1426 r., gdy jej właścicielem był Jan Sobiejucha z Modliszewa. Miał on synów "niedzielnych": Andrzeja, Piotra, Jakuba i Mikołaja. Wprawdzie artykuł Wikipedii o Modliszewie podaje datę pierwszej wzmianki - 1247 r., jednak jest on tak najeżony błędami, że nie traktujemy tej informacji jako wiarygodnej. W XV w. wieś była podzielona na dwa działy, pierwszy w. wspomnianych braci, zaś drugi znajdował się w rękach braci: Jana, Marcina i Niemierzy. Mieli też oni 2 karczmy we wsi. W 2. poł. XV w. zwała się ona Wielkim Modliszewem w odróżnieniu od sąsiedniego "Małego M." czyli obecnego Modliszewka. Wśród właścicieli pojawiały się nazwiska Przysieckich a dobra będące przedmiotem sprzedaży, zamian, wyderków itd. to w tamtych czasach Ciołkowo i Łabiszyno. Tradycyjnie w 2. poł. XV w. dziedzice wsi nazwali się Modliszewskimi, zaś pieczętowali się herbem Dryja. W XVI w. wśród właścicieli wsi pojawiały się nazwiska Budziejewskich, Kołybskich i Mieleńskich h. Wczele. Wielu z Modliszewskich obrało drogę duchowną, zaś ze swoich dóbr płacili oni w poł. XVI w. czynsz dla kapituły katedralnej poznańskiej. Jeszcze w tym stuleciu stali się oni posiadaczami Redcza (Redecza) i Zwolanowa. Ok. 1565 r. do licznego grona posiadaczy części w M., dołączył Sebastian Palędzki h. Drogosław, właściciel Jabłowa i Chomętowa w pow. kcyńskim. Pominiemy tu liczne transakcje dokonywane na częściach wsi, a także genealogię Mieleńskich i Modliszewskich. Koniec ich "epoki" w Modliszewie nastąpił w 1. poł. XVII w., kiedy to Jan Mieleński, syn Aleksandra sprzedał swoją połowę Maciejowi Trzcińskiemu h. Dołęga. Warto też wspomnieć, że Modliszewko przez ok. 200 lat zwane było "Koscielnym". Z kolei ostatnim Modliszewskim na Modliszewie był Stanisław, syn Krzysztofa i Zofii z Dzwonowa Rogalińskiej. W 1644 r. Jan i Stanisław Trzcińscy sprzedali swoją połowę M. Szymonowi Kołudzkiemu h. Pomian, proboszczowi gnieźnieńskiemu, etc... Po nim M. odziedziczył Jan Kołudzki, podczaszy brzesko-kujawski, a następnie Walenty Kołudzki, sędzia ziemski z Inowrocławia. Na przeł. XVII i XVIII w. posiadaczem M. był kanonik gnieźnieński Aleksander Kołudzki, a następnie Józef Kołudzki. Aleksander było budowniczym drewnianego kościoła w Modliszewku. Kolejnym z tej rodziny był również Józef, ożeniony chyba z Trzcińską oraz Grzegorz Józef K., starosta grabowski, porucznik królewskiej chorągwi pancernej. Po Kołudzkich dziedzicem M. został Walenty Gozimirski h. Bończa, kasztelan elbląski, kawaler orderów Orła Białego i Świętego Stanisława, który pod koniec XVIII w. wybudował tu nowy dwór "noviter et eleganter". Zmarł w 1798 r., mając 58 lat i pochowany został w kaplicy Kołudzkich w katedrze gnieźnieńskiej. Po nim dobra przejął Onufry Gozimirski, którego żona Franciszka z Garczyńskich zmarła w 1805 r. Onufry był kolatorem miejscowego kościoła; zmarł w 1814 r. i pochowany został na cmentarzu w Modliszewie. Onufry i Franciszka mieli syna Franciszka Macieja Ksawerego (1804-1849), który nie pozostał jednak w Modliszewie lecz objął sąsiednie Modliszewko. Ożenił się on z Józefą Koszutską h. Leszczyc. Trzeba zaznaczyć, że w XIX w. nazwisko to zapisywano potocznie jako Koszucka. Józefa była córką Ksawerego i Honoraty Anny Hulewicz h. Nowina. Miała pięcioro rodzeństwa, w tym siostrę Emilię i brata Telesfora, którzy zamieszkiwali we dworze. Kolejnym dziedzicem M. został brat Józefy - Napoleon Koszutski (1808-1866). W 1834 r. ożenił się on z Anielą Toporską z Kopaniny. W 1847 r. zmarła wdowa po Ksawerym Koszutskim - Honorata i pochowana została na cmentarzu w M. W 1862 r. Koszutscy zostali zmuszeni do sprzedaży majątku, który został wystawiony na publiczną licytację. Nowym nabywcą został Józef Jan Kajetan Żychliński h. Szeliga, ożeniony z Zenobią Lipską h. Grabie. Spośród ich czworga dzieci dziedzicem został Józef Izydor (1856-1926), ożeniony z Amelią Marią Augustyną Graeve h. własnego. Z okazji ślubu, dla młodych dziedziców wzniesiony został w 1882 r. nowy dwór. Mieli oni czworo dzieci: Marię Antoninę Zenobię (1885-1926), Józefa (1886-1969), Emilię (1887-1901) oraz Antoninę Marię Zenobię (1894-1964).
W 1885 r. wieś stanowiła dominium w pow. gnieźnieńskim należące do Józefa Żychlińskiego (juniora), o pow. 3349 mórg. Na domenę składały sie też folwarki Koreczno i Anielewo. Były tu łącznie 22 domy z 294 m-cami wyznania katolickiego, w tym 153 analfabetów. Pobliskie Modliszewko z 3492 morgami gruntów należało do hr. Szołdrskiego. Niestety nie wiemy, dlaczego ok. 1911 r. Żychlińscy sprzedali wieś. Do czasu wyzwolenia Polski ok. 1919 r. znajdowała się ona w rękach niemieckich, a później jej właścicielem do wybuchu wojny został Jan Siciński. W 1926 r. majątek liczył 465 ha i dostarczał 1116 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 225 ha ziem uprawnych, 46 ha łąk i pastwisk, 188 ha lasów, 4 ha nieużytków i 2 ha wód. Majątek posiadał własną gorzelnię. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Modlin. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. W pałacu przez pewien czas mieścił się oddział szpitala psychiatrycznego w Gnieźnie. Zapewne tu zmarł pracujący w szpitalu dr Kazimierz Witze. Prawdopodobnie został on pochowany na miejscowym cmentarzu, choć oficjalnie jako miejsce pochówku podaje się cmentarz przy ul. Dalkowskiej w Gnieźnie (https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Filip_Wize). Na terenie dawnego folwarku po wojnie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
WTG "Gniazdo" - Forum: http://www.wtg-gniazdo.org/forum/viewtopic.php?f=1&t=190&start=80
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na wschód, piętrowy, podpiwniczony, nakryty dachem płaskim o łagodnych spadach. W fasadzie umieszczono dwa nieznaczne ryzality po bokach, zwieńczone trójkątnymi przyczółkami. Drzwi wejściowe oraz okna parteru pomiędzy ryzalitami, zamknięte są od góry łukami, tworząc optycznie 5-osiową arkadę.

Park

Park z k. XIX w. zasadniczo zajmuje dz. ewid. nr ...28/1 o pow. 5,7026 jednak jego faktyczna pow. jest większa i wynosi ok. 8 ha. Przy pomiarze (Geoportal, 14.08.2017 r.) uwzględniliśmy wykarczowany narożnik od str. płd.-wschodniej i staw w części północnej.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011