Lipówiec

Stan obecny

Dwór jest opuszczony i zaniedbany .Stanowi własność spółdzielni w Kuklinowie.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Lipówiec to wieś leżąca ok. 10 km na zachód od centrum Krotoszyna i ok. 2,5 km na południe od Kuklinowa, na niektórych mapach opisywana jako Rojew. Wieś powstała najpewniej dopiero w XVII w. na terenach dóbr Kuklinowo, z którym miała wspólnych właścicieli, począwszy od 2. poł. XVII w. aż do 2. wojny światowej. Przy poszukiwaniu informacji nieco zamieszania wprowadza fakt, że wieś o identycznej nazwie leży k. Koźmina, zaledwie o 15 km stąd, zaś większość "Regestów" Dworzaczka dotyczy właśnie tamtego Lipowca, należącego do możnych rodów: Gruszczyńskich, Koźmińskich, Czarnkowskich, Przyjemskich etc. Ziemie przyszłego Lipowca k. Staregogrodu, w XV i XVI w. należały zapewne do Kuklinowskich z Kuklinowa. Wiadomo, że dopiero pod koniec XVII w. opisywany folwark w L. znalazł się w posiadaniu Rafała Leszczyńskiego. Nieco przed 1675 r. pobliski Starygród przeszedł w ręce Jana i Stanisława Wierusz-Walknowskich h. Wieruszowa, którzy Kuklinowo i Lipówiec nabyli w 1689 r.
Stanisław Wierusz-Walknowski był wojskim a nast. kasztelanem wieluńskim, zaś jego żoną była Dorota Zawadzka h. Korzbok. Po nich dobra odziedziczyli synowie: Antoni, Jan Józef, Michał (przyszły zakonnik) i Rafał. W 1708 r. dokonali oni podziału majątku, przy czym L. zaliczono do działu starogrodzkiego, który dostał Jan W.-Walknowski. Były to: Starygród, Dzierżanów, Lipówiec i młyn Ryczywół. Jan ożeniony był z Krystyną Molską, której w 1714 r. zapisywał na Starymgrodzie, Dzierżanowie i Lipowcu sumę 4360 złp. W latach 20. XVIII w. we wsi pojawił się Stanisław Umiński, którego synami byli Marcin, Józef i Antoni. Przez około 20 lat trzymali oni dobra w posesji. W 1737 r. przeciwko Józefowi i Antoniemu U-kim protestowała wdowa po Marcinie - Eleonora Gorzyńska.
W międzyczasie Antoni Walknowski (brat Jana Józefa) ożenił się z Urszulą Mielżyńską h. Nowina. Mieli oni synów: Bonawenturę, Owidego, Józefa, Franciszka i Władysława, późniejszego kanonika poznańskiego. Bracia w latach 40. podzielili majątek, a później także sprzedawali sobie różne jego części. Mieli co dzielić, bo w skład ich dóbr oprócz Kuklinowa, Rzemiechowa i Lipowca wchodziły także Zalesie, Targoszyce, Poradowo i inne. Panowie Walknowscy mieli także dwie siostry: Annę oraz Katarzynę, która w 1740 r. wyszła za Kazimierza Sokolnickiego h. Nowina. Ciż mieli pięcioro dzieci, spośród których Celestyn został dziedzicem dóbr, po Józefie i Franciszku Walknowskich. Sokolnicki w 1790 r. sprzedał dobra, czyli Kuklinowo, Rojewo, f. Packa, Rzemiechowo i L. - Janowi Nepomucenowi Węgorzewskiemu.
Na pocz. XIX w. posesorem Lipówca był Bernard Urowski, dla którego ok. 1816 r. wybudowano opisywany dwór. Dziedzic był sędzią pokoju pow. jarocińskiego, zmarł w swoim dworze w L. w 1820 r. i pochowany został w Lutogniewie. Jego żona, dożywotnia tenutariuszka dóbr po mężu, zmarła w 1828 r. Następnie posesorem został Józef Miłkowski, ożeniony z Bogumiłą Szczerską. Szczercy byli w tym czasie także dziedzicami Kuklinowa. Później L. przeszedł w ręce niemieckie. Lipówiec stanowił folwark należący do dominium w K.
W 1872 r. administratorem (dzierżawcą?) 1221-morgowego folwarku był Carl Bormann. Czysty dochód gruntowy wynosił 1764 talary. W 1885 r. na terenie wsi L. znajdowało się 5 domów z 99 m-cami, ponadto wybudowano tu wkrótce dwie szkoły, przy drogach wylotowych w kier. północnym i wschodnim. Po 1903 r. wieś leżała w pow. koźmińskim. W 1913 r. wraz z Frankowem, leśniczówką Suchylas i Rzemichowem, Lipowiec wchodził w skład dóbr rycerskich Kuklinów. Miał 298 ha obszaru, w tym 150 ha ziemi uprawnej i 1872 marki czystego dochodu gruntowego, ponadto tartak (piłę?) parowy. Właścicielem był Józef Chełkowski h. Wczele ze Staregogrodu.
Majątek należał do Chełkowskich aż do wybuchu 2. wojny światowej. W 1926 r. Lipówiec należał do Józefa Chełkowskiego, miał 281 ha obszaru, w tym 167,75 ha roli i 525 talarów czystego dochodu. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Lindenfeld. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W budynku dworku po 1945 r. prawdopodobnie utworzono mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11826762 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4269_Kobylin_X.1944_nnv8Vzr_BN_Sygn.ZZK_S-4_131_A.jpg
6800 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4269_Kobylin_1911.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dawny dwór w L. to niewielki budynek położony pośrodku reliktów dawnego folwarku, parterowy i nakryty dachem naczółkowym, fasadą skierowany na wschód, w kier. niewielkiego podwórza z klombem lub fontanną, do którego wjazd prowadził od str. północnej. Budynek posiadał dość ładny ryzalit, zwieńczony trójkątnym frontonem. Obecnie w stanie ruiny.

Park

Park w Lipowcu miał ok. 1,8 ha obszaru, a obecnie prawie w całości jest wykarczowany. Większa część dawnego założenia rozciągała się w kier. płd. od dworu (do granicy dz. nr 301202_5.0010.AR_2.8), zaś podmokłe ziemie i relikty stawów ciągnące się w kier. północnym nigdy nie były częścią parku.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011