Krzyżanki

Stan obecny

Własność ANR albo J.S.T.

Historia

Dwór z 3 ćw. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1399 r. Na pocz. XV w. właścicielem 7 łanów w Krzyżankach był niejaki Gyrzman ze Zdunów. W 2. połowie tegoż stulecia dziedzice zaczęli nazywać się Krzyżankowskimi. I tak znana jest Helena Krzyżankowska, która wraz z synami niedzielnymi: Stanisławem, Marcinem, Hektorem i Jakubem, ok. 1475 r. procesowała się z Andrzejem z Krzyżanek. Wieś musiała być podzielona co najmniej na 2 części, a na drugim dziale siedział Jan Krzyżankowski, który w 1476 r. zapisywał 100 kop posagu i t. wiana żonie Olechnie. Nazwisko to z czasem przyjęło formę "Krzyżanowskich". Wyjątkowo wieś nie miała wielu współwłaścicieli. Dopiero na pocz. XVII w. w zapiskach pojawia się Jakub Brodzki, który w 1601 r. odsprzedał część wsi Stanisławowi Ziemęckiemu. W tym samym roku Łukasz Krzyżankowski inną część sprzedał Janowi Gorzeńskiemu Siebierze i Barbarze Skoroszewskiej, małżonkom. Ci mieli synów: Jana i Stanisława, dziedziców Krz. od ok. 1619 r. Druga połowa wsi w tym czasie należała do Koszutskich h. Leszczyc. Zarazem możemy przyjąć, że ród Krzyżankowskich na Krzyżankach wygasł. Ostatnim dziedzicem z tej rodziny był Łukasz ożeniony z Anną Wysoką, którzy mieli dzieci: Aleksandra, Macieja, Katarzynę, Barbarę, Annę i Zofię. Jednakowoż żadne z tego potomstwa na Krzyżankach nie pozostało. Tak więc w 1. poł. XVII w. dziedzicami Krz. byli ex equo Stanisław Ziemęcki ożeniony z Zofią Robaczyńską i Franciszek Miaskowski h. Bończa, ożeniony z Florentyną Kowalską. Miaskowscy mieli syna, któremu nadano imię po ojcu. W 1688 r. Franciszek Miaskowski sprzedał wieś swemu synowi Janowi, zaś ten jeszcze w tym samym roku zapisał 10 tys. złp. posagu swojej żonie Konstancji Koszutskiej, córce Franciszka. Jan i Konstancja mieli syna Kazimierza Franciszka, dziedzica Krz. w 1700 r. Ten ożenił się z Dorotą Mąkowską, z którą miał dwie córki: ur. w 1703 r. Katarzynę Jadwigę i ur. w 1705 r. Apolinarę Konstancję. W 1721 r. zmarł dziedzic Maksymilian; pochowany został u reformatów w Górce. Do swojej śmierci w 1736 r. dziedziczką Krz. była wdowa, Dorota Mąkowska - Miaskowska. W 1740 r. dobra zostały sprzedane Melchiorowi Skarbek-Malczewskiemu h. Abdank, za kwotę 65 tys. złp a następnie Franciszkowi Zybko Mężyńskiemu h. Kościesza, łowczemu podlaskiemu, etc... W 1757 r. Mężyński sprzedawał Krzyżanki Wojciechowi Rydzyńskiemu, podstolemu poznańskiemu, za 110 tys. złp. Do transakcji zapewne nie doszło, gdyż Mężyński nadal był wymieniany jako dziedzic Krz. W 1759 r. wrócił z kuracji z Wrocławia, zaś w lipcu tego roku zmarł i pochowany został w Krz. Miał syna, również Franciszka, który zapewne wybudował dwór w Krzyżankach (o którym mówi zapiska z 1760 r.) Wtedy to na dworze urodziła się córka Franciszka i Antoniny Przyłuskiej - Katarzyna. Pozostałe ich dzieci to: Michał, Józef i Teofil. Michał i Józef zmarli będąc dziećmi. 46-letni dziedzic umarł w 1770 r. i pochowany został w Pępowie. Po jego śmierci Antonina ponownie wyszła za mąż, za Franciszka Korczyńskiego. Córka - Katarzyna Mężyńska wyszła za Ignacego Koszutskiego h. Leszczyc i już w 1776 r. urodziła się ich córka Brygitta Helena Józefata, a rok później syn Ambroży Ewaryst. Warto zauważyć, że dziedzicem części Krz. (posesorem) w tym okresie był Józef Golemowski. W 1781 r. jako posesor wymieniany jest też Ludwik Ulkowski. W 1786 r. Katarzyna Koszutska z Mężyńskich sprzedała Krzyżanki Konstantemu Bronikowskiemu h. Osęk, synowi Stefana. Ciekawą informację znajdujemy w 1789 r., gdy dziedzic musiał przysięgać, że uczciwie podaje kwotę dochodów z dóbr. Zmarł on w wieku 65 lat, 5 września 1807 r. Dobra przejął po nim Roman Bronikowski, sędzia pokoju powiatu krobskiego. Ożenił się on z Ludwiką Pruską, z którą miał syna Alojzego Erazma Nepomucena (ur. w 1809 r.) oraz córkę Izabelę Atanację Nepomucenę (ur. w 1810 r.). Okoliczne majątki zamieszkiwali wówczas liczni Błociszewscy h. Ostoja, którzy zapewne w drodze koligacji małżeńskich przejęli Krzyżanki. W 1842 r. dziedzicem Krz. był już Augustyn Błociszewski (1809-1884) ożeniony z Julią (Julianną) Fürstenberg, 1-o v. zamężną Schley. Z pierwszego męża Emila Schleya miała ona 4 córki: Elżbietę (1821-1886) zamężną za Tomasza Błociszewskiego (1817-1872), Idę zamężna Rakowską, Wandę zamężną za Leopolda Neymana i Klarę zamężną Witkowską. Wzmianka w Regestach Dworzaczka mówi też o Elizie, jednak nie jesteśmy w stanie zweryfikować tej informacji.
W 1885 r. wieś leżała w powiecie krobskim, miała 20 domów i 158 m-ców, w tym 37 ewangelików (reszta katolicy). W skład domeny wchodziło 5 domów i 91 m-ców; posiadała ona 1192 morgi gruntów. W bliżej nieznanym nam okresie wieś przeszła w ręce Neugebauerów. W 1926 r. majątek liczył 302 ha, w tym 250 ha ziem uprawnych, 17 ha łąk i pastwisk, 26 ha lasów i 9 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 1747 talarów. Właścicielką była Hanna Neugebauer. W 1930 r. wieś liczyła 359 m-ców. Zarządcą majątku był Alfred Branzka. We wsi znajdowała się także kuźnia należąca do F. Kowalczewskiego. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Scharfeneck. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie folwarku m.in. znajdowała się Spółdzielnia Produkcyjna.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6798 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
plik mapy: 4268_Pempowo_1911.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Część wsi, w której znajduje się dawny majątek ziemski nosi nazwę Krzyżanki-Dwór. Budynek wzniesiony jest na planie prostokąta, w dłuższej osi N/NE-S/SW, fasadą zwrócony na wschód, piętrowy, nakryty naczółkowym dachem krytym dachówką. W obu połaciach dachu umieszczono po dwie trójkątne wystawki z naczółkami.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 5,13 ha, leżący na działce ewid. nr ...107/3 o pow. 7,1789 ha. W obrębie tej działki, w jej zachodniej części znajduje się podwórze gospodarcze. Część płn.-wschodnia parku ze stawem znajduje się na dz. sąsiedniej - polu uprawnym nr ...109/3 (Geoportal, 7.12.2017 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011