Konarzew

Stan obecny

Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. ks. J. Twardowskiego
Ul. Parkowa 18, 63-700 Krotoszyn

Historia

Dwór z k. XIX w.
Konarzew to wieś leżąca 7 km na płd. zachód od rynku w Krotoszynie. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1213 r., zaś kolejna z 1239 r., kiedy to książę Władysław Odonicz nadał ją cystersom z Henrykowa na Śląsku. W 1307 r. wieś wyszła z rak zakonu. Jej właściciele w XV w. nazwali się Konarzewskimi. Dziedzicami w 2. poł. XV w. byli Mikołaj K. z żoną Jadwigą, a następnie Michał K. z żoną Małgorzatą. Ci mieli synów: Andrzeja i Bartłomieja, dziedziców wsi od 1496 r. Małgorzata wyszła ponownie za mąż, za Andrzeja Rogowskiego z Kobylina, zaś w 1499 r. Rogowski kwitował jej posag i wyprawkę od Wojciecha Kobylińskiego. Kim był ów Kobyliński? Nie wiadomo. Później przez kilkadziesiąt lat wieś należała do dóbr Lutogniewa, czyli m. innymi do Cerekwickich i Jana Roszkowskiego, ożenionego z Barbarą Pempowską. W 1579 r. Roszkowska zawierała ugodę z Jadwigą Cerekwicką, chodziło o zalanie terenów Lutogniewa przez staw w Konarzewie, tzw. Wielki.
W 1583 r. taż Jadwiga sprzedała dobra, czyli L. i K. - Jakubowi Zaleskiemu, synowi Jakuba. Siedem lat później Jakub zapisywał na dobrach (z wyjątkiem Konarzewa) 2500 złp posagu swej żonie, Elżbiecie Modlibowskiej h. Dryja. Siostra Jakuba - Zuzanna - wyszła za Stanisława Rudnickiego, a po śmierci Zaleskiego sprzedała całą swą część dóbr Piotrowi Rudnickiemu. Druga część należała do Zofii Zaleskiej, która wyszła za Andrzeja Lipskiego i miała z nim córkę Małgorzatę. Taż M. wyszła za Teodora Sulmowskiego. Zofia i Andrzej Lipscy mieli też synów: Mikołaja, Stanisława i Wacława. W 1632 r. bracia dokonali podziału majątku; Konarzewo i Sczerkowo dostał po matce Wacław Lipski.
Nie zapominajmy jednak o Rudnickim, który dzierżył część dóbr, a w 1633 r. sprzedał je Krzysztofowi i Jakubowi Rozdrażewskim, synom Jana - krajczego królowej, starosty odolanowskiego, za kwotę 50 tys. złp. Pod koniec XVII w. we wsi pojawili się także Naramowscy, a w 1694 r. Konarzew nabył właściciel Krotoszyna - Franciszek Zygmunt Gałecki h. Junosza (1645-1711) - gen. adiutant wojsk koronnych, łowczy a nast. kasztelan kaliski, kuchmistrz wielki koronny, etc... Po nim właścicielem K. został Tomasz Borucki, ożeniony z wdową po Wiktorynie Lubiatowskim - Petronellą Wierusz-Walknowską. W 1714 r. wydzierżawił K. na 3 lata Janowi Burczalewiczowi. Po zakończeniu tej dzierżawy sprzedał dobra Sebastianowi Bojanowskiemu h. Junosza, ożenionemu z Barbarą B.
Bojanowscy ok. 1740 r. sprzedali K. Józefowi Potockiemu h. Pilawa (1673-1751), wojewodzie kijowskiemu, Hetmanowi Wielkiemu Koronnemu, etc... Jednocześnie we wsi ustanowiono administratorów - Macieja z żoną Anną - Jędrzejewskich. Zacny wojewoda był synem Andrzeja Potockiego i Anny Rysińskiej. Jego pierwszą żoną była Wiktoria z Leszczyńskich (zm. 1763), z którą się rozwiódł, a następnie ożenił z Ludwiką Wandalin-Mniszech (1712-1785), córką Józefa W-M i Konstancji Tarło. Z Leszczyńską miał syna Stanisława (1698-1760) i córkę Zofię, tak więc po śmierci Stanisława na dziedzica wybrano Józefa Potockiego, krajczego koronnego.
W latach 80. XVIII w. dziedzicem Konarzewa został Stanisław Dobrski h. Junosza. Po nim dobra odziedziczył Antoni Dobrski (syn?), a następnie Stanisław Dobrski, ożeniony z Józefą z Klińskich. Po Dobrskich właścicielem K. został Michał Dzierżykraj-Morawski h. Drogosław (1780-1824), ożeniony z Teklą Rogalińską (1786-1869). Mieli oni syna Macieja (1811-1819). Po śmierci męża i syna majątkiem zarządzała wdowa, przy pomocy posesora, Antoniego Bojanowskiego, który w 1827 r. ożenił się z Wiktorią Pustelnikow. W latach 60. XIX w. Tekla Morawska sprzedała majątek Henrykowi Krzyżanowskiemu h. Świnka. Zmarła w 1869 r. i pochowana została wg życzenia, w kościele w Zdunach.
Krzyżanowski zapewne zmarł przed 1872 r., ponieważ stosowna księga adresowa z t. roku podaje właścicielkę - von Krzyżanowską. Majątek miał wówczas 3851 mórg obszaru, zaś tzw. czysty dochód z ziemi wynosił 2557 marek. W 1882 r. Leon Krzyżanowski, zapewne syn Henryka (a na pewno wnuk Michała K. - kasztelana międzyrzeckiego) ożenił się z Teklą Krzyżańską. W 1885 r. Konarzew (oficjalnie - Konarzewo) dzielił się na wieś, gminę i dominium. Do gminy należały wieś oraz kolonia Salnia. Było tu 37 domów z 291 m-cami, w tym 280 katolików i 11 ewangelików; 115 analfabetów. Na domenę składały się: K., folwark Szczerków, leśnictwo Ostatni Grosz (Letzter Groschen) i karczma Wejbery (Weiberkränke). Na terenie domenalnym znajdowało się 15 domów z 241 m-cami, w tym 222 katolików i 19 ewangelików; 104 analfabetów.
Kolejnym dziedzicem K. został Józef Krzyżanowski, który 26 kwietnia 1892 r. w Krakowie ożenił się z hrabianką Marią Krasińską, córką Humberta. Zmarł zaledwie 2 lata później, w 1894 r. Jego spadkobiercy na pocz. XX w. sprzedali majątek Komisji Kolonizacyjnej. Po 1907 r. właścicielem dość sporej "resztówki" wraz z pałacem został Wilhelm Sasse. Prusacy zmienili też nazwę wsi, z Konarschewo na Hahnau. Do nazwy polskiej wieś wróciła w efekcie utworzenia państwa Polskiego, co było skutkiem Traktatu Wersalskiego i działań Ludwika Dmowskiego w 1918 r. Po 1919 r. skarb państwa sprzedał poniemiecki majątek Leonowi Szczepanowskiemu. W 1926 r. dobra pod jego zarządem miały 232,5 ha i działała tu gorzelnia. Ponadto gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła nizinnego rasy czarno-białej.
Szczepankowski sprzedał dobra Józefowi i Marii Długoszewskim, którzy zaledwie po niecałych dwóch latach odsprzedali gospodarstwo. Nabywcą został Carl (Karol) Wilhelm Scheibler (syn "króla bawełny" z Łodzi). Ojciec zapewnił Łodzi czołowe miejsce w Europie, w dziedzinie przemysłu włókienniczego, a jego firma była najbogatszą firmą przemysłową w Polsce. Karol "junior" Scheibler zmarł w 1935 r., ale jego rodzina trzymała majątek w Konarzewie do końca 2. wojny światowej.
W 1930 r. wieś miała 740 m-ców, gorzelnię przekształconą w spółkę z o.o., ponadto był tu kowal J. Rosiński, karczma T. Uloka i dwa zajazdy: H. Bielawy i P. Jarocińskiego. W latach 1939-45 część wiejska K. nosiła nazwę Hohnau, zaś dworska - Konradshof. Po wojnie dawny majątek został zabrany i rozparcelowany przez Skarb Państwa Polskiego. W budynku dworu po przebudowie utworzono Ośrodek szkolno - Wychowawczy.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Strona internetowa "Sołectwo Konarzew", link: https://solectwo-konarzew.pl/
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811928 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4370_(2492)_Krotoschin_1896_APP_Sygn._M.top.25-1226.jpg
11814627 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4370_Krotoschin_c.1940_McM87549.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac wzniesiony na rzucie prostokąta, przypominającym "spłaszczoną" literę H, a to z powodu zryzalitowanych skrzydeł w obu elewacjach. Budynek dwupiętrowy, fasadą skierowany na płd z niewielkim odchyleniem zachodnim, nakryty łagodnymi dachami dwuspadowymi. Budynek pozbawiony jest cech stylowych; ciekawsza jest za to elewacja północna, gdzie pomiędzy ryzalitami znajduje się duży taras z tralkową balustradą, na który prowadzą zwężające się ku górze schody. Nad tarasem znajduje się kolejny, na wys. 1-go piętra, podtrzymywany przez ładne kolumienki.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 5,9 ha, nie licząc dużego stawu w cz. zachodniej, który powstał po 2. wojnie św.
Park w Konarzewie przed 1945 r. miał ok. 12,5 ha, w tym 4,3 ha sadu w płd. części (po drugiej stronie drogi dzielącej majątek), ok. 0,6 ha sadu w zachodniej części (tam gdzie teraz jest wspomniany staw) i dość bogaty system wodny, prawdopodobnie ze stawami hodowlanymi, o pow. ok. 2 ha, w płn. części.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011