Klonówiec

Stan obecny

Gospodarstwo Rolno Nasienne Klonówiec Sp. z o.o.
Stan techniczny dworu: dobry, po remoncie dachu.

Historia

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta w osi zbliżonej do W-E, fasadą skierowany na północ, częściowo podpiwniczony, na kamiennej podmurówce. W 15-osiowej fasadzie, 5-osiowy, nieznaczny, piętrowy ryzalit stanowiący zarazem wystawkę dachową. Z racji oddzielnych wejść, skrzydła dworu można uznać za oficyny. Całość nakryta dachem naczółkowym mieszczącym użytkowe poddasze, doświetlone trzema lukarnami typu „wole oko” od strony fasady. Dwór posiada skromny detal architektoniczny: lizeny w ryzalicie oraz ozdobne obramienia okien. W elewacji ogrodowej centralnie umieszczony 5-osiowy ryzalit, parterowy i nakryty łamanym dachem, z wysokimi przeszklonymi oknami. W dolnej kondygnacji poddasza (ryzalitu) dodatkowo umieszczono trzy lukarny.

Opis

Dwór z poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi szlacheckiej K. pochodzi z 1303 r. W 1388 r. wieś zapisano pod nazwą Clonowo. Kolejne to: Klonovecz (1393), Clonofcze, Clonovicz (1394), Czlonowo (1394), Clunovecz (1395), Clonovecz i poch. (1397), Klonowcze (1428), Clonowyecz (1429), Klinowiecz (1564) oraz Klunowiecz Maior i K. Minor (1581). W 1393 r. Jasiek Klunowski wraz z siostrami procesowali się o rozgraniczenie K. od Gronowa Szymona Gronowskiego, za pomocą ujazdu (metoda polegająca na objeżdżaniu dóbr i zaznaczaniu granic znakami, roślinnością, kopcami i in.). W tym samym roku z Gronowskim toczył spór Michał Stosz; chodziło o granice pomiędzy Klonówcem i Żakowem, a Goniębicami i Piotrowicami należącymi do Szymona. Rok później Helszka (Elżbieta) z Klonowca zastawiała Wielkie Żukowo za 50 grzywien Gunterowi Pradło z Bojanowa. Warunkiem było, że gdyby ktoś chciał nabyć to dziedzictwo, musiałby oddać zastaw Elżbiecie. Jeszcze w tym samym roku toczył się proces o ten kontrakt. Z Pradłem i Elżbietą procesowali się także w latach 1394-1408 Dziersław oraz Sieczek (Sieciech) Klonowieccy. W ich imieniu występował Budziwoj, który w 1395 r. pozywał Helszkę z K. o część majątku i 14 grzywien. Pod koniec XIV w. wieś podzielona była co najmniej na dwa działy, gdyż w latach 1388 / 1398 z K. pisał się także Wojciech Klonowiecki. Z ciekawszych zapisek warto jeszcze wspomnieć o procesie przegranym w 1393 r. przez Helszkę i Jaśka, z Szymonem Gronowskim, o „wieprze i maciory zajęte przez Szymona (w dębinie) na żołędziach.”
W poł. XV w. Klonowiec należał do parafii w Goniębicach. Zapewne już w tym czasie Klonowieccy wybudowali we wsi pierwszy drewniany dwór. Do końca stulecia ród ten zanikł, zaś pod koniec XV w. wieś należała do Korczbogów (Corczbok, Korzbok) z Rybna, którzy w 1488 r. sprzedali ją Andrzejowi Bieganowskiemu. W 1494 r. wieś kupił (sposobem wyderkafu) Frycz Jędrzychowski (zwany też Andrzychowskim albo Andrzejowskim), podkomorzy wschowski. Frycz w 1501 r. zapisał 3 grzywny rocznego czynszu (na wyderk., łącznej sumy nie podano) z Klonówca, na ołtarz w Kościanie. Miał on syna Jana, który część dóbr sprzedał w 1506 r. Jadwidze Skoraczewskiej, wdowie po Mikołaju Kemblanie, kasztelanie krzywińskim. Taż w 1513 r. zgodziła się zrezygnować ze swojej oprawy na Kl., w zamian za 200 grzywien w gotówce od Andrzeja Bieganowskiego. W tym samym roku dziedzice Goniębic rozgraniczali swoją wieś z Żakowem, przy czym dowiadujemy się, że „obie te wsie posiadają wspólne narożniki z wsią Kuranowo z jednej strony i z wsią Klonowiec z drugiej”. Na ich styku ustawiono kopiec narożny (1513). Z tego okresu pochodzą również liczne informacje topograficzne o wsi. Były tu naonczas trzy stawy, z tego dwa przy dworze w kierunku Osiecznej, zaś przez oba Żakowa płynęła struga w stronę Goniębic i Klonowa.
Andrzej Bieganowski miał syna Jana, a za czasów ich rządów współdziedzicami K. byli Michał Żegrowski (1514) i później Andrzej Tworzyjański. W 1530 r. Jan Klonowski, syn Michała i Barbary Tworzyjańskiej, dał połowę wsi matce w dożywocie, a na drugiej połowie zapisał 100 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie Witosławskiej. W 1550 r. połowę K. po matce wyderkował za 510 grzywien Jakubowi Kuranowskiemu. Siedem lat później sprzedał całą wieś Hieronimowi Rozdrażewskiemu.
Był to okres, kiedy Klonówiec dzielono na Mały i Wielki, co potwierdza inf. z 1563 r. o posagu dla Ewy Grzymułtowskiej, przyszłej żony Rozdrażewskiego. Jeszcze przed 1570 r. synowie Hieronima sprzedali K. Stanisławowi Sapieńskiemu. Miały tu miejsce dziwne zamiany z braćmi Stanisławem i Wojciechem Bronikowskimi, zaś rok później Stanisław S. zamienił Klonowiec na Mchy i Niedźwiady od swej siostry Agnieszki Sapieńskiej, żony Macieja Kąkolewskiego. Po Agnieszce dobra spadły na jej córkę Annę K., wdowę po Janie Robaczyńskim. W 1606 r. taż sprzedała części Klonowca Maciejowi Kąkolewskiemu, synowi Jana (bratankowi).
W 1623 r. Maciej K. zmarł, pozostawiając synów: Jana, Adama, Piotra i Stanisława oraz córki, panie Chełmińską i Herstopską. Klonowiec z Brzuszczewem wzięli synowie Jan i Adam. Jan Kąkolewski z żoną Dorotą Zadorską miał córki: Katarzynę, zam. za Wojciecha Sobockiego i Agnieszkę zam. za Jana Wilkowskiego. Klonowiec trzymali Wojciech z Agnieszką, tam też rodziły się ich dzieci: Andrzej, Dorota zam. za Stanisława Skrzetuskiego i Urszula zam. za Tomasza Skrzetuskiego. W 1681 r. Kąkolewscy sprzedali majątek Stanisławowi Skrzetuskiemu, za kwotę 22 tys. złp. W latach 90. XVII w. po Skrzetuskim odziedziczyły dzieci: Regina – panna dobrze po 60-tce, Franciszek i przedwcześnie zmarły Stanisław. W 1689 r. siostra scedowała Franciszkowi swoją część K. i tym sposobem został on jedynym właścicielem wsi. Dwa lata później „ulepszyła” tę cesję, dorzucając bratu 2 tys. z dóbr Grzebieniska po ś.p. Wojciechu. W K. rodzili się synowie Franciszka i Marianny Gurowskiej: Aleksander, Felicjan, Kazimierz, Tadeusz i Malachjan. Ten ostatni wstąpił do nowicjatu u cystersów przemęckich. Na pocz. XVIII w. dobra puszczono w posesję, zaś posesorami zostali Stanisław Miełaczewski, ożeniony z Dorotą Sobocką. W 1724 r. Antoni i Andrzej S. wydzierżawili majątek Władysławowi Ziółkowskiemu. Ich starszy brat Aleksander ożenił się z Zofią Ossowską, z którą mieli synów: Piotra, Antoniego, Karola i Andrzeja. W 1727 r. Karol i Andrzej sprzedali K. Ernestowi Wilhelmowi Bojanowskiemu h. Junosza, staroście gnieźnieńskiemu. Trzy lata później Antoni dopełnił zobowiązania braci, również sprzedając swoją część Bojanowskiemu. W 1732 r. Bojanowski procesował się z Samuelem Nostiz-Drzewieckim. Poszło o to, że Drzewiecki „ośmielił się swym 8 poddanym zlecić udać się do kaplicy luterskiej w St. Drzewcach”, a ciż „poddani” robili w kaplicy (leżącej w dobrach Bojanowskiego) awantury. W 1737 r. dziedzic był dość znaczną personą, m.in. podkomorzym królewskim i elektora saskiego. W zw. z tym mianował sobie plenipotenta w osobie Karola-Wilhelma de Lessel, dyrektora Kasy Księstwa Wartemberskiego, pana dziedzicznego na Langendorff. W 1740 r. zmarł, zaś Drzewce i K. odziedziczyła wdowa, Joanna Katarzyna de Selchow. Zmarła ona zaledwie dwa lata później, ale jeszcze przed śmiercią zdążyła wyjść za Władysława Dzierżanowskiego. Ten został posesorem Drzewiec i Klonowa i mógł zostać dziedzicem, ale dowiedziawszy się o długach Bojanowskiego zrzekł się majątku na rzecz spadkobierców B-ich. Ci zapewne spłacili część długów, bo pojawiają się jeszcze w zapiskach. Dziedzicem pozostałej części K. został potomek dawnych dzierżawców - Krzyżanowskich, jeszcze z czasów Skrzetuskich – Jan K.. W 1753 r. dotychczasowy posesor Antoni Daleszyński kwitował dzieci nowego dziedzica i Antoniny z Łukomskich: Józefa, Tadeusza i Katarzynę Krzyżanowskich. Taż Katarzyna w lipcu 1763 r. wyszła za Antoniego Cieślińskiego, otwierając tym sposobem nowy rozdział w dziejach Klonówca.
Po śmierci Jana Krzyżanowskiego Łukomska wyszła za Wiktora Cieślińskiego, któremu dano posesję Klonowca. W ten sposób Wiktor stał się zarazem ojczymem swojego brata (!), gdyż jak widzimy Katarzyna była córką Antoniny. De facto dziedzicem K. był syn Jana Krzyżanowskiego – Tadeusz, ale jakąś część mieli w posiadaniu Cieślińscy. W 1765 r. część K. sprzedano siostrom Poradowskim: Barbarze zam. za Molskiego, Zuzannie zam. za Broniewskiego i Teresie zam. za Wróblewskiego. W tym okresie wieś podzielona była aż na cztery części i dopiero w kolejnych latach scalono je do dwóch, czyli połowy Bojanowskich (od 1772 r. należącej do Wiktora Cieślińskiego) oraz połowy Tadeusza Krzyżanowskiego. W 1776 r. nastąpiło połączenie obydwu połówek - Krzyżanowski sprzedał swoją część W. Cieślińskiemu, za kwotę 55055 złp. W 1780 r. dobra od brata kupił Antoni Cieśliński. Zmarł on przed 1785 r. pozostawiając dzieci: Józefa, Daniela, Józefę, Antoninę i Nepomucenę. W 1792 r. dziedzicami oficjalnie zostali bracia Józef i Daniel, a na pocz. XIX w. sam Józef.
Siostry dziedzica kolejno wychodziły za mąż; w styczniu 1804 r. Józefa za Aleksego Szczawińskiego ze Szczawina Małego h. Prawdzic, a w czerwcu 1811 r. Antonina za Franciszka Skarżyńskiego h. Bończa. Skarżyńscy mieszkali w Zegrowie k. Śmigla, gdzie urodziła się ich córka Apolonia Antonina Małgorzata, ochrzczona w Klonówcu w 1814 r. Stara dziedziczka K. - Katarzyna z Krzyżanowskich Cieślińska zmarła 15 marca 1819 r. w Goniębicach i poch. została w Klonówcu. Dopiero po śmierci matki, męża znalazła 40 już letnia Nepomucena Cieślińska. Amatorem antyków okazał się o 10 lat młodszy Piotr Koczorowski, posesor z Karchowa. Niedługo później - 25 marca 1822 r. umarł młodszy brat dziedzica - Daniel, który podobnie jak Józef nie ożenił się i zmarł bezpotomnie. Siostra – Nepomucena – zmarła dnia 9 września 1830 r. i pochowana została w Klonówcu.
Franciszek i Antonina Skarżyńscy mieli córkę Mariannę Ksawerę Franciszkę, która 30 października 1830 r. zaślubiła w Klonówcu weterana powstania listopadowego - Rajmunda Karola de Szczawińskiego h. Prawdzic, syna Władyslawa i Charlotty de Anger. Przy ślubie uczestniczył brat pana młodego - Hipolit Szczawiński (1812-1893), który był właścicielem K. po Józefie C. Od momentu ślubu, kolejnym dziedzicem Klonówca został Rajmund Szczawiński. Hipolit dopiero 6 lat później ożenił się w Goniembicach ze wspomnianą już wyżej Apolonią Antoniną Skarżyńską (1814-1847). Dotychczasowa pani na Klonówcu – 56-letnia Antonina z Cieślińskich Skarżyńska zmarła 6 lutego 1835 r. Wynikałoby z tego, że jeszcze w latach 1835/36 na Klonowcu siedzieli Szczawińscy, aczkolwiek jako datę nabycia majątku przez Cioromskiego źródła podają rok 1832.
Józef Teodor Karol Cioromski (1798-1865) w 1842 r. zaślubił Bertę Paulinę Storch (Storck?) (1819-1866), a ok. 1850 r. wybudował w Klonówcu nowy dwór. Cioromscy w poł. XIX w. posiadali także Wyciążkowo, Goniembice, Żakowo i Koronowo. Józef z Bertą mieli dwóch synów: Maksymiliana Józefa (1843-1920) ożenionego z Katarzyną Glazer oraz Hipolita Eugeniusza Alfonsa Mieczysława (1852-1928). Ten drugi odziedziczył majątek po ojcu, a w 1896 r. we Wrocławiu u Świętego Krzyża zaślubił Marię von Mieczkowską (1857-1917) z Belęcina. Mieli oni córkę Halinę Melanię (ur. 1881), synów: Józefa Ludwika (ur. 23 marca 1886 r.) i Alfonsa (ur. 10 sierpnia 1877 r.) oraz córkę Wandę Paulinę (ur. w 1898 r.).
W 1885 r. na Klonowiec (niem. Klaene) składała się wieś oraz dominium w pow. wschowskim. We wsi znajdowało się 19 domów ze 159 m-cami, w tym 46 katolików, 113 ewangelików; 13 analfabetów. Do domeny należało 1452 mórg gruntów, a na terenie dominalnym znajdowało się 7 domów ze 169 m-cami, w tym 51 katolików, 118 ewangelików; 10 analfabetów. Majątek posiadał gorzelnię parową i mleczarnię, ponadto specjalizował się w hodowli bydła. Właściciele w 1914 r. rozbudowali dwór, nadając mu obecną postać. W 1917 r. w Klonówcu Józef Ludwik Cioromski zaślubił Krystynę von Sypniewską (ur. w 1898 r.) i został formalnym dziedzicem tej wsi. W 1924 r. wybudował we wsi także kaplicę (czynną do czasów obecnych). W 1926 r. dobra K. miały 435 ha obszaru, w tym 385 ha ziem uprawnych, 18 ha łąk i pastwisk, 20 ha lasu oraz 12 ha nieużytków. Czysty dochód podawany do urzędu skarbowego, w celu wyliczenia podatku gruntowego wynosił 1534 talary. W 1926 r. wieś miała 242 m-ców; był tu także wiatrak L. Fenglera i gorzelnia należąca do majątku. Cioromscy pod koniec lat 30. XX w. sprzedali Klonówiec Dąbrowskim. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na bazie pozostałości folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne podległe zakładowi w Koronowie, a następnie w Długiem Starem. Pod koniec swego istnienia zakład został włączony do Stacji Hodowli Roślin - Antoniny, którą zlikwidowano w 1992 r. Trzy lata później gospodarstwo przekształcono w spółkę pracowniczą – Gospodarstwo Rolno Nasienne Klonówiec Sp. z o.o.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Plan Odnowy Miejscowości Klonówiec na lata 2008-2017
Geoportal;
Mapster:
5338 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4065_Leipe_mz_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Park

Park z k. XIX w. o pow. 3,81 ha z dużym stawem (0,5 ha).

Inne

Oficyna
Gorzelnia, 3 ćw. XIX w.
2 czworaki, 2 sześcioraki, XIX / XX w.
Kaplica, pocz. XX w., p.w. Podwyższenia Krzyża

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011