Kiączyn

Stan obecny

Własność ANR albo J.S.T.

Historia

Dwór z 1901 r.
Kiączyn to wieś granicząca z południową częścią Kaźmierza Wielkopolskiego, leżąca 26 km na zachód od centrum miasta Poznania. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1352 r., kiedy to nazwę wsi zapisano jako Kyianczyno. W roku tym z K. pisał się Wojciech, uczestnik konfederacji szlachty wielkopolskiej. Nazwa wsi zapisywana była pod różnymi postaciami, jednak najpopularniejszą jej formą było Kiączyno. Zapewne ten sam Wojciech w latach 60. XIV w. zaczął nazywać się Skórą, zaś jego do jego włości należał przede wszystkim Gaj Wielki. W latach 1374-82 był on kasztelanem radzimskim. Był także protoplastą rodu Skórów, dziedziców Gaju, Kiączyna i Stramnicy przez kolejne 100 lat. Wieś w 1382 r. miała 11 łanów obszaru. W 1404 r. wzmiankowana jest tu Siechna, jednak nie wiadomo, czy owa Siechna to żona czy córka Wojciecha (?). W tym samym czasie jako dziedzice K. występują Pietrasz i Helena, a od 1427 r. Piotr Skóra, m.in. sędzia poznański i starosta generalny wielkopolski. Z żoną Jadwigą miał on trzech synów: Andrzeja, Wojciecha - kustosza gnieźnieńskiego i Aleksandra. Andrzej, tenut. obornicki, sędzia poznański, ożeniony był z Barbarą, która w 1462 r. dostała połowę wsi, z połową młyna i stawu. Po braciach dobra odziedziczyli: Wojciech, Grzegorz i Mikołaj - synowie Andrzeja i Szczęsny oraz Feliks - synowie Aleksandra. Od posiadanych Obornik nazwali się oni także Obornickimi. Skórowie w 1508 r. płacili z Kiączyna pobory od 3 łanów i młyna o jednym kole. W 1510 r. dziesięcinę z 6 półłanków osiadłych i 4 opuszczonych dawano wikariuszom katedralnym w Poznaniu, natomiast meszne składano plebanowi w Kaźmierzu. Feliks Skóra Obornicki z Gaju w 1520 r. zapisywał żonie Dorocie, córce Piotra z Łekna, posag na dobrach obornickich, a także dał jej w dożywocie części Gaju, Stramnicy i Kiączyna. Mikołaj w 1532 r. zapisał dożywocie, m.in. na Stramnicy i K., swojej żonie Reginie Opalińskiej. Po śmierci Feliksa, Dorota wyszła za Jana Grabskiego h. Wczele.
W 2. poł. XVI w. kolejne pokolenie Obornickich reprezentowali bracia Stanisław i Wojciech Skórowie. W 1560 r. Stanisław zapisywał po 5 tys. złp. posagu i wiana żonie Katarzynie Kretkowskiej h. Dołęga. Mieli oni synów: Andrzeja i Wojciecha. Wydzierżawili dobra Feliksowi Jaktorowskiemu, który w 1580 r. płacił pobór od 1 komornika, 2 ratajów i młyna o dwóch kołach. W 1588 r. bracia podzielili majątek. Andrzej wziął Gaj, Stramnicę, Sierpowo, połowę dz. Tachowa i połowę stawu w Kiączynie. Wojciech otrzymał Kiączyn z lasami Zielęcino, rzeczką Kotla Struga, połową stawu z młynem i stawami rybnymi przy młynie, groblą i in. oraz inne dobra. W 1591 r. Wojciech dał bratu część majątku, a w 1596 r. sprzedał wszystko Stanisławowi Wielżyńskiemu, za kwotę 10 tys. złp. Tenże Wielżyński był ich szwagrem - mężem Reginy z Gaju. Prawdopodobnie nie mieli oni dzieci, a dobra przejęły córki Andrzeja Skóry i Zofii Czarlińskiej: Katarzyna Urbanowska, Jadwiga Sosińska i Regina Łyskowska. W 1649 r. siostry sprzedały dobra Adamowi Cielęckiemu, synowi Łukasza, a po Cielęckim odziedziczyła córka Teresa, zamężna za Adama Karchowskiego. Ciż mieli synów Aleksandra i Adama oraz córki: Katarzynę Olszewską, Annę Tomicką i Urszulę Żychlińską.
W niespokojnych czasach wojen szwedzkich i wojny północnej, skomplikowane też były sprawy spadkowe dziedziców i ich sukcesorów. W 1698 r. Aleksander Karchowski ostatecznie sprzedał dobra Konstantemu Święcickiemu, podczaszemu wyszogrodzkiemu, za kwotę 102 tys. złp. Na pocz. XVIII w. z Kiączyna ostatecznie zniknęli potomkowie Cielęckich i Karczowskich, a właścicielem wsi został Michał Święcicki h. Jastrzębiec, starosta korytnicki. Z żoną Eufrozyną Stępkowską miał on synów: Jana Nepomucena, Franciszka i Kajetana, których w 1756 r. kwitował Franciszek Białkowski. Ciż bracia mieli także brata przyrodniego Antoniego, z matki Marii Chądzyńskiej, 1-o v. Komorowskiej. W lutym 1781 r. przeprowadzono w Kiączynie podział majątku, w efekcie którego dziedzicem wsi został Franciszek Święcicki, wówczas już generał adiutant królewski. Rok później swoim plenipotentem mianował on Ignacego Kęszyckiego h. Nałęcz. Niebawem w Kiączynie wybudowano nowy dwór, wzmiankowany w 1799 r. z okazji urodzin Anastazji Konstancji - córki posesorów Bojanowskich (Bogusława B. i Magdaleny z Kęszyckich). Taż Konstancja wyszła później za Józefa Łubieńskiego h. Pomian i w latach 20. XIX w. byli oni posesorami majątku. W 1804 r. w K. zmarł 87-letni Antoni Święcicki, którego pochowano na miejscowym cmentarzu. Dwa lata później umarł dziedzic, Franciszek, który z nieznanej nam z nazwiska żony miał synów Franza i Franciszka oraz córkę Helen. W 1827 r. dobra objął dotychczasowy posesor - Józef Kazimierz Piotr Łubieński z Łubnej h. Pomian.
Józef i Konstancja Łubieńscy mieli pięcioro dzieci: Walerię, Franciszka, Stanisława, Bogusława i Marię. Józef zmarł w 1846 r. a dwa lata później Konstancja wyszła za Kalksteina. Dziedzicem Kiączyna został w 1849 r. syn Bogusław (1825-1885), ożeniony (ślub w 1849 r.) z Anną Marią Praksedą Wierzbińską z Wierzbna h. Nałęcz. Mieli oni sześcioro dzieci: Konstancję Franciszkę Bibianę, Artura, Emilię Magdalenę, Stanisławę, Wojciecha oraz Tadeusza Franciszka Ksawerego. W 1884 r. oficjalnym dziedzicem K.i Starego o pow. 3100 mórg, został syn Wojciech. Dnia 21 października 1884 r. zaślubił on w Starogrodzie pochodzącą z Kuklinowa Joannę Chełkowską, córkę Ildefonsa i Józefy Łukaszewicz. Rok później, dnia 18 czerwca 1885 r. umarł ciężko chory Bogusław. Wdowa umarła 24 lutego 1892 r. i pochowana została obok męża w Kaźmierzu.
W 1885 r. na Kiączyn składały się dobra oraz kolonia w pow. szamotulskim. Pod wsią odkryto cmentarzysko pogańskie z licznymi, ciekawymi znaleziskami, w tym sporo urn z przedmiotami z brązu i żelaza. Kolonia miała 4 domy i 34 m-ców, w tym 1 ewangelik (pozostali - katolicy); 12 analfabetów, natomiast na terenie domeny (z folwarkiem Stare) znajdowało się 15 domów z 259 m-cami, w tym 10 ewangelików; 89 analfabetów. Łączny obszar majątku wynosił 2941 mórg. Wojciech Łubieński był dobrym gospodarzem, ale nie zdążył ukończyć studiów inżynierskich w Berlinie; zmarł dnia 10 października 1903 r. Miał z Joanną czworo dzieci: Marię, Annę, Józefę oraz Bogusława (1893-1941), ożenionego z Antoniną Anną Grodzicką h. Gryf. Kolejnym dziedzicem został Bogusław, pod zarządem którego dobra (wraz z folwarkiem Stare) liczyły w 1926 r. 765,9 hektarów, w tym 604,5 ha ziemi uprawnej, 76 ha łąk i pastwisk, 60,4 ha lasów, 23,5 ha nieużytków oraz 1,5 ha wody. Do urzędu skarbowego wykazywano 2560,59 talarów czystego dochodu gruntowego. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Staren. Po 2. wojnie światowej dobra Łubieńskich zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, Instytut Historyczny P.A.N.;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteka Kórnicka P.A.N.;
Wielka genealogia Minakowskiego "Wielcy.pl", Marek Jerzy Minakowski;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
5533 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_1940_2.jpg
11780450 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N-S, parterowy, podpiwniczony, fasadą skierowany na zachód. Nakryty jest dachem dwuspadowym, z piętrowymi ryzalitami w obu dłuższych elewacjach, zwieńczonymi trójkątnie. Przed główne wejście umieszczone centralnie w 9-osiowej fasadzie, prowadził okrągły podjazd. W zwieńczeniu ryzalitu oculus, zaś fronton skromnie ozdobiony jest sterczynami. Poddasze użytkowe, z mieszkaniami w szczytach. Od str. południowej dwór posiada dodatkowe wejście.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest w znacznej mierze przekształcony, głównie przez powojenną rozbudowę gospodarstwa.

Park

Za park dworski w Kiączynie uznajemy dwie dz. ewid.: nr ...89 i ...96 o łącznej pow. około 8,7 ha. Dwór wznosi się w zachodniej części parku, przedzielonego przez przepływającą rzeczkę o nazwie Sama. Jednak de facto część ozdobna dawnego parku była niewielka i mogła mieć maks. 2,5 ha. Na podanym obszarze łącznym parku, wschodnią jego część stanowiły sady, zaś część północna to dawne nieużytki i bagna, które po wojnie uległy rozrostowi samosiewów. W parku zachował się szpaler grabowy, aleja prowadząca do dworu i szereg drzew o wymiarach pomnikowych.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011