Karczewo

Stan obecny

Własność prywatna, dom nr 15.

Historia

Dwór z k. XIX w.
W czasach staropolskich Karczewo było wsią szlachecką, a jej pierwszym znanym nam właścicielem był Jan z Karczewa. Zapiski z poł. XV w. mówią o jego procesach z sąsiadami. Synem tego Jana był Piotr, ożeniony z niejaką Beatą, której ten oprawił na połowie wsi posag i wiano. W 2. poł. XV w. właściciele przyjęli nazwisko od nazwy wsi i stali się Karczewskimi. W 1481 r. Jan Karczewski zapisywał na dobrach 50 grzywien posagu i tyleż wiana żonie Barbarze. W 1511 r. dziedzicami byli jego synowie: Andrzej, Stanisław i Wojciech. Stanisław zrzekł się swoich praw na rzecz braci. Ci gospodarowali we wsi do 1536 r., kiedy to Janusz Latalski z Łabiszyna zaczął skupować okoliczne grunta w celu powiększenia swego majątku. Początkowo wziął Karczewo na wyderkaf, zaś w 1536 r. był już właścicielem połowy wsi. Jeszcze w tym samym roku wraz z Olekszynem, Łagiewnikami i innymi dobrami dał Karczewo swemu bratu Jerzemu, kasztelanowi z Lądu. Pozostała cześć Karczewa, łany tzw. "jędrzejewski" i pół łanu roli pustej tzw. "czieczielowskiej" znajdowała się w rękach Łukasza Karczewskiego, który w 1542 r. również sprzedał ją Latalskiemu. Cztery lata później hrabia zamienił Karszewo (i inne dobra) na Brzozogaj, od Walentego Brzozogajskiego. Druga cz. wsi cały czas była w rękach potomków Karczewskich. W 1556 r. Piotr Karczewski zapisał 400 złp. posagu i t. wiana żonie Annie, córce Jana Wysockiego zwanego Szymanek. Potomkiem Walentego Brzozogajskiego był Jerzy, który w 1577 r. zapisywał na dobrach 2500 złp. posagu i t. wiana przyszłej żonie Barbarze. W okresie do k. XVI w. współwłaścicielem K. był Maciej Pomorzański. W 1586 r. zapisywał on na poł. K. 1000 złp. posagu i t. wiana żonie Dorocie Gliszczyńskiej. W tym samym roku Walenty Karczewski, syn Łukasza sprzedał swe częsci dziedziczne Wojciechowi Zdzarowskiemu. Ok. 1591 r. ropoczęły się transakcje, skutkiem których wieś przeszła w ręce Koszutskich h. Leszczyc. Ostatecznie dopiero w 1621 r. jej właścicielem został Wacław Koszutski. W 1644 r. sprzedał on wieś za 13 tys. złp. Andrzejowi Borkowskiemu, s. Jana. Niebawem rozpoczął się niespokojny okres wojen, w tym szwedzkiego "potopu", w którym to wieś stała się własnością Sczanieckich. Jeszcze na przełomie XVII i XVIII w. wlaścicielami byli Michał i Wojciech, a następnie Jan Sczaniecki. W 1718 r. jego syn Wojciech sprzedał wieś za 6 tys. złp. Andrzejowi Dąbrowskiemu, ożenionemu z Katarzyną Kiełpińską. Kiełpińscy siedzieli tu do 1736 r., następnie sprzedali wieś Tomaszowi Odrowąż-Mieszkowskiemu h. Bończa. W tamtym czasie w skład majątku wchodził też folwark Wygoda. Mieszkowski już po siedmiu latach sprzedał majątek Antoniemu Skarbek Malczewskiemu, synowi Stanisława - stolnika kaliskiego i Urszuli Niegolewskiej, za kwotę 23 tys. złp. Po III rozbiorze Polski wieś przeszła w ręce niemieckie. W pewnym okresie (?) była też własnoscią Wasilewskich. Dwór wzniesiony został ok. 1880 r. przez Franza Berckoltza. W 1885 r. na Karczewo składały się olędry, gmina wiejska i dominium. Olędry posiadały 10 domów i 160 m-ców, w tym 4 katolików, reszta ewangelicy; 38 analfabetów. W skład domeny o rozległości 1538 mórg wchodziły także osady Wygoda i Karczemka. Dopiero po wyzwoleniu Polski w 1920 r. dobra wróciły do rąk polskich właścicieli. W okresie międzywojennym właścicielem Karczewa był Adam Jaworowski z Filipowa, pod zarządem którego dobra liczyły 385 ha i dostarczały 1061,3 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areal składało się 310 ha ziem uprawnych, 50 ha łąk i pastwisk oraz 25 ha nieużytków. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał Skarb Państwa Polskiego, lecz nie utworzono tu PGR-ów. Na terenie gospodarstwa przez jakiś czas prowadzono hodowlę, prawdopodobnie znalazło się ono w rękach prywatnych. Po wojnie dwór przeznaczony został na mieszkania. W latach 80. XX w. budynek został wyremontowany. Obecnie stanowi własność prywatną.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Strona internetowa Gminy Kiszkowo:
http://www.kiszkowo.pl/zespoly-dworsko-parkowe.html;
Mapster: 5541 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi SW-NE, fasadą skierowany na SE, podpiwniczony, parterowy, nakryty dwuspadowym dachem. W 9-osiowej fasadzie centralnie umieszczony ryzalit ujęty pilastrami zwieńczonymi dekoracyjnymi wazami, poprzedzony wąskimi schodami. Zwieńczeniem ryzalitu jest trójkątna wystawka.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego nie uległ większym zmianom, nie licząc wyburzenia niektórych zabudowań folwarku.

Park

Park z 3. ćw. XIX w. o pow. ok. 5 ha, rozciągający się w obrębie dużej dz. nr ...7/14 (Geoportal, 06.07.2017 r.). W starodrzewie dominują dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, wiązy, kasztanowce i topole. W poczet pomników przyrody wpisane zostały: rosnący przy dworze dąb szypułkowy o obw. w pierśnicy 388 cm, kasztanowiec o obw. 310 cm, wiąz o obw. 289 cm oraz wiąz rosnący przy stawie o obw. 427 cm. Park zasadniczo zachowany w dawnych granicach, w płn.-wschodnim narożniku znacznie przerzedzony.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011