Góreczki

Stan obecny

Częściowo zamieszkały, prawdopodobnie własność prywatna.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Góreczki to wieś leżąca 9 km na płn. zachód od Koźmina Wielkopolskiego. Powstała pod koniec średniowiecza, jednak nieco później niż pobliska Zimnowoda (Symnya Woda w 1444) i Głoginin (Głoginino w 1449). Już w tamtym czasie właścicielami tychże wsi byli Góreccy z Górki (późniejszej Kaczej Górki). Skąd w Internecie wzięła się informacja o "pierwszej wzmiance" z 1398 r.? Nie mamy pojęcia, nikt nie podaje źródła. W tymże roku istniały już różne Góreczki, jednak nie na skraju puszczy koło Koźmina. Były to przede wszystkim Góreczki (seu Górki) k. Jutrosina, występujące w licznych postaciach: G. Małe, Wielkie, Śliwne albo Żabie, a także Góreczki w pow. gnieźnieńskim (mające jakiś związek z Kociałkową Górką k. Pobiedzisk).
Jako, że nazwisko różnych Góreckich miało w tamtych czasach postać "Góreczki", można przypuszczać, że stąd też się wzięła nazwa niewielkiej osady położonej na terenach dopiero co wykarczowanych lasów. Pierwszym znanym posiadaczem tych gruntów był Rafał Czeszewski, do którego należały także Rusko, Grab, Golina, Gałązki, Górki (późn. Kacze - przyp.), Lobesz, Wlawa i inne. W 1499 r. sprzedał on część G. Piotrowi Lubiatowskiemu, za kwotę 80 grzywien. Ten w 1502 r. pozywał różnych spadkobierców Czeszewskiego, m. innymi jego siostrzeńca Wincentego Giżyckiego, bo nie chcieli mu oddać kupionych ziem.
Dopiero ok. 1515 r. w zapiskach pojawia się Mikołaj Goreczki, którego główną posiadłością (oprócz Górek, oczywiście) były Sroki, ale także Gałązki. W 1517 r. na dobrach tych zapisywał on po 70 grzywien posagu i wiana swej żonie Annie Baszkowskiej. Mieli syna Andrzeja, który w 1521 r. ożenił się z Katarzyną Tarnowską, córką Teofila. Dziedzic Goreczki (de facto Górecki, ale będziemy posługiwać się oryginalną formą zapisek) zapisał jej z tej okazji (na Górce i Srokach) po 130 złp. posagu i wiana. Tarnowska dość szybko zasnęła w Panu, zaś młody G. w 1529 r. ożenił się z Anną Krzyżanowską. Zapewne ich dziećmi byli Tomasz i Franciszek. Tomasz w 1544 r. sprzedał część wsi Piotrowi Pogorzelskiemu. Dwa lata później wdowa po Andrzeju, Anna, wyszła za Łukasza Krzyżanowskiego, który zmarł w 1553 r. Franciszek pozywał ją o dobra we wsi Sroki, na których ona miała "oprawę i dożywocie". Jeszcze w 1553 wdowa wyszła za Jana Szczurskiego. W 1555 r. Franciszek G. pozywał ich o zniszczenie i ograbienie dworu w Srokach. W tym czasie we wsi pojawia się Piotr G., którego dość trudno powiązać nam z Franciszkiem, mógł to być np. jego brat.
W 1556 r. Piotr Górecki ożenił się z Małgorzatą Jarosławską, której zapisywał na połowach Górki (Kaczej - przyp.) i pustkach Obłaczkowo po 450 złp. posagu i wiana. Po jego śmierci Małgorzata wyszła za Sebastiana Kwiatkowskiego. Z Góreckim miała syna Jana i prawdopodobnie Walentego. Z niewielkiej ilości zapisek nie jesteśmy w stanie wnioskować, czy Walenty był bratem Piotra, w każdym razie raczej trudno sądzić, aby to była zupełnie inna rodzina (?). W 1583 r. zapisano, że matka z synem Janem winni są 100 zł. Łukaszowi Bułakowskiemu. W 1594 r. Walenty, syn Walentego, zapisywał na Góreczkach po 1100 złp. posagu i wiana swej żonie Katarzynie Pigłowskiej. Wkrótce w zapiskach (1603) pojawia się Stanisław Górecki, zbyt szybko jednak, aby mógł być synem Walentego, więc był to zapewne jego brat. W międzyczasie zmarła Pigłowska, a Walenty już w 1605 r. ożenił się ponownie, z Anną Bułakowską seu (albo) Pogorzelską, której zapisywał na poł. G. kwotę 1000 złp. Z kolei Stanisław w 1614 r. sprzedał swe części G. Annie Wilkowskiej, wdowie po Andrzeju Sławoszewskim. W latach 20. XVII w. Sławoszewski umarł, a wdowa Wilkońska wyszła za Marcina Pigłowskiego. W 1626 r. sprzedała ona część Góreczek Janowi Lubowieckiemu. W tym samym roku z córką owego Lubowieckiego - Anną - ożenił się Jan Górecki, syn Walentego. Miał on ponadto dwóch braci: Marcina i Łukasza. Wynikałoby z tego, że wieś w 1. poł. XVII w. miała co najmniej trzy części: Góreckich, Pigłowskich i Lubowieckich. Część Góreckich podzielona była pomiędzy braci, a po podziale majątku w 1647 r. Łukasz sprzedał (z zastrzeżeniem prawa odkupu) swoją część Tomaszowi Lubowieckiemu.
Ród Góreckich zanikł w 2. poł. XVII w., gdyż kolejne pokolenia reprezentowały głównie panie, Marianna córka Piotra G. (zamężna trzykrotnie), a później Ewa Konstancja i Elżbieta, córki Stefana. Synowie Ewy i Macieja Łaskawskiego: Józef i Tomasz Łaskawscy w 1699 r. sprzedali swoje części dziedziczne Jakubowi Bojanowskiemu h. Junosza. Na pocz. XVIII w. część wsi znalazła się w posiadaniu Wojciecha Malczewskiego, syna Piotra i Doroty Cerekwickiej. Po nim odziedziczył Marcin M., syn Mikołaja i Barbary Bielickiej, który w 1721 r. scedował swoją część Góreczek na swego kuzyna Konstantyna Malczewskiego, syna Dadźboga M. W kolejnych latach swoje części dali Konstantynowi również pozostali spadkobiercy Wojciecha M.
Druga połowa wsi należała w tym czasie do księdza Macieja Chełmickiego, który w 1721 r. sprzedał ją Janowi Kurnatowskiemu h. Łodzia, synowi Marcina i Trlęskiej. Co dalej działo się z tą częścią nie wiemy, natomiast część Malczewskich przeszła w latach 30. na braci: Sebastiana i Mikołaja Minostowskich, synów Piotra.
W tym czasie w sąsiedniej Zimnej Wodzie siedział Kazimierz Rychłowski piszący się z Ostrowa, syn Andrzeja i Marianny Tarnowskiej, posiadacz również Głoginina. Ożenił się on z Barbarą Koźmińską, a z czasem został kasztelanem rozpirskim. W 1749 r. sprzedał te dobra swemu synowi Franciszkowi, który dokupił Góreczki, tworząc zarazem tzw. "klucz zimnowodzki". Franciszek ożeniony był z Justyną Grabską h. Pomian, z którą mieli czworo dzieci: Ignacego, Apolinarę, Antoninę i Jadwigę. W 2. poł. XVIII w. w skład dóbr Rychłowskich wchodziły: Cerekwica, Zimna Woda, Głoginin, Góreczki, Strzyżewek, Sobieręk z młynem Kurzybród, Stok, Mroczek i inne. Dziedzic zmarł ok. 1773 r., zaś do czasu przejęcia majątku przez Ignacego, dobrami zarządzała matka - Justyna. Żoną Ignacego została Faustyna Grodzicka; był on także dziedzicem miasta Staw i wsi: Kościany, Mroczki W., Cerekwica, Zimna Woda i Goreczki. Rychłowscy mieli pięcioro dzieci, w tym Mariannę (1791-1827), Hieronima (1793-1875), Józefę Wincencję Anielę i Anastazję (1804-1857).
Pod koniec lat 20. XIX w. majątek odziedziczył Hieronim Rychłowski, ożeniony z Teklą Taczanowską h. Jastrzębiec. Ojciec zmarł już w 1807 r., zaś matka - Faustyna - dnia 26 grudnia 1855 r. we dworze dóbr Zimnowoda. W maju 1862 r. wieś Góreczki została wystawiona na licytację i nabył ją niejaki Mollard z Góry, ponoć dla Funka - brata radcy ziemskiego ze Śremu. W 1872 r. Góreczki miały 2167 mórg obszaru i 1636 marek czystego dochodu gruntowego. Właścicielem był Otto Eichmann w Prenzlau, w Uckermark. W 1885 r. Góreczki stanowiły dominium i wchodziły już w skład majętności w Borzęcicach (Radenz), nalezącej do Stolbergów-Wernigerode. Miały 2210 mórg obszaru, 6 domów i 111 m-ców, w tym 95 katolików i 16 ewangelików; 47 analfabetów.
W 1913 r. właścicielem 564-hektarowych dóbr był książę Hermann zu Stolberg-Wernigerode, zaś dzierżawcą oberamtman Hermann Wehmer. Dochód z ziemi podawany do wyliczenia podatku gruntowego wynosił 4909 marek. W 1926 r. dobra leżały w pow. koźmińskim i miały 475 ha, na co składało się 380,75 ha ziemi uprawnej, 32,5 ha łąk i pastwisk, 20 ha lasu oraz 41,75 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 1636 talarów. Dzierżawcą w tym okresie był Paweł Laschke. Wieś pozostawała w rękach niemieckich prawdopodobnie do końca 2. wojny światowej. W latach 1943-45 przywrócono nazwę niem. Goretschki. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811909 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4170_(2345)_Koschmin_1889_APP_Sygn._M.top.25-1623.jpg
11813585 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4170_Koschmin_X.1944_APP_Sygn._M.top.25-186.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi W-E, fasadą skierowany na południe, piętrowy i nakryty dwuspadowym dachem, z nieznacznie zryzalitowaną częścią środkową 5-osiową, zaakcentowaną znacznym trójosiowym ryzalitem pośrodku, zwieńczonym trójkątnie. Wejście poprzedzone jest zwężającymi się ku górze schodami. Elewacje zdobione m. innymi pilastrami.

Park

Pozostałości parku w G. mają ok. 1,35 ha. Współczesna dz. ewid. nr ...26/10 obejmuje jedynie 1 ha, co stanowi ok. 1/3 dawnego parku dworskiego. Cała północno-wschodnią część parku podzielona jest na 14 działek przeznaczonych na sprzedaż, po ok. 480 m. kw. każda.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011