Golina Wielka

Stan obecny

Stan własności nieznany. ANR albo JST

Historia

Pałac z 1888 r.
Golina Wielka to wieś leżąca 3 km na wschód od centrum Bojanowa. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1421 r., kiedy to woźny sądowy zapowiadał utworzenie dziedziny Golina. Być może w tamtych czasach wieś lub jej część nosiła nazwę Gola (?), która występuje jako własność Jurgi (Jerzego) Donina z Sarnowy. Kolejni właściciele wsi, która już w XV w. podzielona była na Wielką i Małą, przybrali nazwisko Golińskich. W 1467 r. znany był Wawrzyniec, przezwiskiem "Dyak", który na części W.G. zapisywał po 80 grzywien posagu i wiana żonie Dorocie. W 1475 r. sprzedał on 3 łany w W.G. za 60 złp. Janowi Golińskiemu. Pod koniec XV w. znanym dziedzicem wsi był niejaki "Otha" a następnie jego syn Dersław, dalej Melchior i Jan (lata 20./30.) oraz ich brat Dersław, etc. Oczywiście było tez sporo innych Golińskich, których jednak z racji objętości opisu pominiemy. Historia na tym mocno nie straci, bo rodzina ta (z G.W.) nie położyła jakichś wielkich zasług, ani też nie wydała wielkich postaci historycznych. W różnych okresach XV i XVI w. posiadali oni także wsie sąsiednie, na przykład Gierłachowo i Konarzewo.
Golińscy zamieszkiwali wieś mniej więcej do 2. poł. / końca XVII w. Już w 2. poł. XVI w. wśród współposiadaczy W. i Małej Goliny pojawili się Marcin Zawadzki, Wojciech Drzewiecki i Erazm Bojanowski. Pod koniec t. stulecia dziedzicem części wsi został Bartłomiej Zawadzki h. Korzbok. W 1608 r. zapisywał na swojej części 3 tys. złp. posagu swej żonie Barbarze Jaskóleckiej. Części wsi należały też do jego brata Łukasza i ojca - Jerzego. Po Bartłomieju odziedziczył jego syn Samuel, który w 1643 r. sprzedał swe części wyderkafem Mikołajowi Ostrowskiemu. Inna część wsi, tzw. "kotwiczewska" należała w tym czasie do Zygmunta, a nast. do jego syna - Piotra Zawadzkiego.
W 1615 r. Jerzy i Łukasz Zawadzcy sprzedali swoją część G.W. Jakubowi Bielawskiemu, zaś ten zapisał na dobrach 6 tys. złp. posagu żonie - wdowie po Piotrze Kąkolewskim - Annie z Wilkowa Kluczewskiej.
Reasumując musimy stwierdzić, że pod koniec 1. poł. XVII w. wieś podzielona była co najmniej na 4 części: 2 cz. Zawadzkich, Jakuba Bielawskiego po którym odziedziczył bratanek (syn Jana) Mikołaj oraz Jana Golińskiego, po którym odziedziczył Andrzej Goliński. Ten w 1671 r. sprzedał swoją część W.G. Annie Bojanowskiej, wdowie po Stefanie B. W tym samym roku Mikołaj Bielawski, syn Jana dał dobra (po Jerzym Zawadzkim) swemu synowi Janowi, ten zaś sprzedał je w.w. Bojanowskiej, a w 1675 r. resztę ziemi Unrugom. Po Bojanowskiej część dóbr odziedziczyła jej córka Marianna Elżbieta zamężna za Krzysztofa Dzierżanowskiego. W 1679 r. dała swoje części W.G. bratu - Janowi Albrachtowi Unrugowi. Z kolei w tym samym roku Zawadzcy (Stanisław, Franciszek i Wojciech) sprzedali swoją część wyderkafem Adamowi Kalkreiterowi, a 5 lat później już "normalnie", bez prawa odkupu, za kwotę 32,5 tys. złp. W 1686 r. Kalkreiter oprawił na dobrach sumę 18,5 tys. swojej żonie - Annie Helenie Toszównie.
Lata 1691-95 to okres w którym Bojanowski odkupił części Goliny zarówno od Jana Bielawskiego, jak i ostatniej Golińskiej - Konstancji - spadkobierczyni stryja Jana Golińskiego (córki Piotra G.), żony Dadźboga Malczewskiego. Po śmierci Jana Albrachta jego żona Ewa Unrug dokończyła dzieła scalania dóbr, odkupując w 1698 r. część wsi od Adama Kalkreitera. Tak więc całą już Golinę w 1712 r. odziedziczyli synowie Jana Albrachta Bojanowskiego: Jan Stefan, Aleksander, Karol, Krzysztof i Bogusław. Stefan i Bogusław wzięli Bojanowo, Gołaszyn i wieś Sitemberk; Bojanowo Stare i Robaczyn dostał Karol, zaś Golina, Golinka, Bukówka, Dabrówka i Gierłachowo zostały podzielone pomiędzy Aleksandra i Krzysztofa Bojanowskich, cyt. "...Aleksandrowi część Kalkraytera, część Unrugów, Szkudelny folwark i Dąbrówka z Bukówką całą, a Krzysztofowi: folwark pp. Golińskich Górny Folwark Kątny pp. Bieławskich...".
W 1717 r. Aleksander Bojanowski wydzierżawił Golinę i Dąbrówkę Janowi Krzysztofowi de Wildenstein, majorowi wojsk polskich. W kolejnych latach wieś puszczono w zastawną posesję, a posesorem został Sebastian Luka, syn Fryderyka i Jadwigi Schlichting. W 1722 r. oprawił on na poł. dóbr kwotę 10,75 tys. złp. żonie - Barbarze Teofili de Lossa. Aleksander B. zmarł jako pierwszy spośród braci, następnie do Pana odszedł Krzysztof i dnia 18 marca 1743 r. - na swoim zamku w Barsdorf, czyli w Gołaszynie - Karol Bojanowski. Po nim majątek odziedziczył syn Karol (z matki Anny Konstancji Wiśniewskiej). Z 2. matki - Małgorzaty Karoliny de Bilderbeck pochodzili synowie: Bogusław (zm. 1745), Stefan i Aleksander. W efekcie ustaleń i rozliczeń dokonanych w 1745 r. Golina pozostała w rękach Karola Bojanowskiego. Rok później dziedzic zapisał na dobrach kwotę 24 tys. złp. swojej żonie - Joannie de Lesthwitz, córce Jana Jerzego de L., generała wojsk brandeburskich. Liczne nazwiska niemieckie w rodzinie nie są oczywiście przypadkiem - dziedzic Goliny (Guhle) - Bojanowski był wyznania ewangelickiego. Zmarł ok. 1759 r. a majątek odziedziczyła wdowa i bracia. Niestety nie znajdujemy powiązania (szkoda było na abonament w WGM) pomiędzy Bogusławem, Stefanem i Aleksandrem, a kolejnym dziedzicem Goliny - Janem Szczepanem Bojanowskim, generał-majorem wojsk koronnych, ożenionym z Fryderyką Elżbietą von Kottwitz. Ciż mieli synów: Karola Henryka, Jana Szczepana - kapitana wojsk pruskich i Bogusława. Dnia 6 czerwca 1791 r. w pałacu w Bojanowie matka z synami dokonali podziału majątku. Bojanowo, Wielki Folwark w Golinie i W. Folwark w Gołaszynie wziął Karol, Gołaszyn dostał Jan Szczepan, zaś wsi Golinę, Bakówkę i Dąbrówkę - Bogusław.
Po III rozbiorze Polski Bojanowscy sprzedali majątek Samuelowi Fryderykowi Zimpelius (zm. 1805), ożenionemu z Ewą Heleną von Haugwitz. W 1872 r. wieś miała 3773 morgi obszaru, w tym 3125 m. ziemi uprawnej, a do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 4286 talarów tzw. "czystego dochodu".
W 1885 r. Golina zwana wówczas Lang - Guhle (nazwę zapisywano też łącznie - Guhlelang) dzieliła się na wieś oraz dominium. We wsi znajdowało się 87 domów z 439 m-cami, w tym 12 katolików i 427 ewangelików; 15 analfabetów, a na terenie domeny 7 domów ze 146 m-cami, w tym 34 katolików, 103 ewangelików i 9 żydów; 30 analfabetów. Majątek miał 3773 morgi obszaru. W 1913 r. wymieniane są w pow. rawickim dwie Goliny. 1) majątek rycerski o ówczesnej nazwie Alt-Guhle, który wraz z Gierłachowem należał do Stanisława Modlibowskiego. Dzierżawcą dóbr był niejaki Zieliński. Golina Stara miała 359,3 ha obszaru, w tym 235,3 ha ziemi uprawnej i 25,3 ha łąk i pastwisk, zaś czysty doch. gruntowy wynosił 3314 marek. 2) Dobra rycerskie Lang-Guhle z folwarkami Niederhof i Harte, o łącznym obszarze 1214 ha, w tym 803 ha ziemi uprawnej i dochodzie 15264 marek. Właścicielem był Willy Rohr, a dzierżawcą niejaki Turek.
W 1926 r. wieś wraz z folwarkiem Wydartowo należała do Willy'ego Rohr'a i miała 1187,6 ha obszaru, w tym 752,1 ha ziemi uprawnej, 116,7 ha łąk i pastwisk, 231 ha lasów, 57,2 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 4973 talary. Majątek posiadał własną gorzelnię, ponadto specjalizował się w hodowli bydła i reprodukcji uznanych nasion zbóż, ziemniaków oraz nasion buraków cukrowych. W 1930 r. wieś liczyła 801 m-ców. Były tu wiatraki M. Schulza i O. Weighta, ciż panowie mieli też swoje restauracje. Ponadto sklepy Henniga i R. Handke, kuźnie St. Jackowskiego i W. Weighta, kołodziej J. Pawlicki, szewc Bartkowiak i piekarze R. Kranz oraz Wł. Jabczyński. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Lang - Guhle, zaś Wydartowo Lang Gusswitz. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11772536 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4266_Bojanowo_1940_BCUWr7231-33847-41077.jpg
6794 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4266_Bojanowo_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek piętrowy, fasadą skierowany na SE, nakryty łagodnym dachem czterospadowym, z wieżą od str. NE. Wejście poprzedzone filarowym gankiem dźwigającym balkon na wys. piętra.

Park

Park z XIX w. o pow. 2,95 ha. Pozostałości parku zachowały się jedynie na dz. ewid. nr ...506, natomiast przed 1945 r. rozciągał się on dalej w kier. wschodnim i południowym, dochodząc do drogi E-261. Od południa granicą parku, a konkretnie jego części ozdobnej była linia będąca przedłużeniem południowych zabudowań podwórza gospodarczego - obecnie płd. granica dz. ewid. nr ...505/3 i jej przedłużenie aż do wspomnianej drogi. Opisaliśmy tylko część ozdobną parku. Dalej na południe znajdował się także sad owocowy - obecnie jest płn. fragment pola uprawnego na dz. nr ...557/3.

Inne

Gorzelnia z 1884 r., dec. z 2.08.1993

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011